Đại biểu Quốc hội Trần Hoàng Ngân chia sẻ với Tuổi Trẻ như vậy và đề xuất một "cuộc cải tổ quy hoạch" sắp tới.

Theo ông Ngân, những hình ảnh đau thương vừa qua một lần nữa đặt ra yêu cầu cấp bách phải có tư duy quy hoạch mới, chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu ngày càng bất thường để bảo vệ tính mạng người dân và phát triển bền vững.

Quy hoạch phải đặt bảo vệ tính mạng, an toàn người dân trên hết

* Thưa ông, cần hiểu tư duy quy hoạch mới, chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu ngày càng bất thường mà ông vừa nói đến như thế nào?

- Mỗi trận mưa lũ, bão lụt vừa rồi đều để lại nỗi xót xa khó nói hết bằng lời. Từ Lào Cai (Yên Bái và Lào Cai cũ), Tuyên Quang (Tuyên Quang, Hà Giang cũ) đến Khánh Hòa (Khánh Hòa, Ninh Thuận cũ), Gia Lai (Bình Định cũ), Đắk Lắk (Phú Yên cũ)... thì ngay cả những vùng tưởng như an toàn nhất chúng ta cũng chứng kiến những ngôi nhà đổ nát, đường sá bị xé toạc, những số phận bị cuốn vào dòng hung tợn của thiên nhiên. 

Những mất mát đó gióng lên hồi chuông rất rõ rằng biến đổi khí hậu đang đi nhanh hơn mọi dự báo, vượt khỏi mọi kịch bản truyền thống.

Vì vậy, quy hoạch, vốn là công cụ định hướng phát triển, phải đặt yêu cầu bảo vệ tính mạng, an toàn người dân lên trên hết, trước hết. Khi quy hoạch sai hoặc thiếu tầm nhìn dài hạn, cái giá phải trả quá đắt, đôi khi bằng chính sinh mạng con người.

* Sau các đợt thiên tai dữ dội, dư luận nói nhiều về việc phải "quy hoạch lại toàn bộ", nhất là mới sáp nhập các tỉnh thành. Theo ông, vấn đề cốt lõi nằm ở đâu?

- Khi tổ chức lại đơn vị hành chính và rà soát quy hoạch vùng, chúng ta có cơ hội nhìn lại toàn bộ cấu trúc phát triển của đất nước, đâu là vùng động lực, đâu là khu vực có nguy cơ thiên tai cao, đâu là nơi cần tái bố trí dân cư hay chuyển đổi mô hình hạ tầng. 

Một quy hoạch đúng phải phát huy được lợi thế tự nhiên, kinh tế, văn hóa, xã hội của từng địa phương, từng vùng; đồng thời vẫn đảm bảo phát triển đô thị, nông thôn bền vững, đủ sức chống chịu trước những cú sốc thiên tai ngày càng lớn.

Chúng ta không thể tiếp tục phát triển theo mô hình đi tới đâu tính tới đó. Hạ tầng xây xong rồi bị bão quật đổ ngay, đường ven biển bị sóng đánh toạc, khu dân cư nằm ngay vùng chân sạt lở... đó là những bài học quá đắt. Thiên tai liên tục nhắc chúng ta, nếu không quy hoạch lại từ gốc, chúng ta sẽ mãi chạy theo xử lý hậu quả.

Quy hoạch đi trước, chống chịu khí hậu là nguyên tắc số 1

* Vậy theo ông, đâu là yêu cầu xuyên suốt của lần điều chỉnh quy hoạch này?

- Mọi quy hoạch sắp tới phải đặt thích ứng biến đổi khí hậu lên hàng đầu. Không có gì quan trọng hơn tính mạng và sự an toàn của nhân dân. Bão lũ vừa qua là lời nhắc nhở hết sức nghiêm khắc. 

Thiên tai giờ khác trước rất nhiều, bất ngờ, dữ dội, hung tợn, tàn khốc; không phân biệt miền núi, đồng bằng hay ven biển. Do đó, trong quy hoạch quốc gia, quy hoạch vùng hay quy hoạch tỉnh, bắt buộc phải có các kịch bản ứng phó và tiêu chí chống chịu khí hậu lồng ghép ngay từ đầu.

* Ông có thể chia sẻ cụ thể hơn về những nhóm giải pháp và kiến nghị trọng tâm?

- Như đã nói, chúng ta phải có tư duy quy hoạch mới, chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu ngày càng bất thường. Nghị quyết sửa đổi nghị quyết 81 năm 2023 của Quốc hội về Quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 lần này cần đưa biến đổi khí hậu trở thành lý do thứ 4 trong nghị quyết sửa đổi quy hoạch tổng thể quốc gia. Không lồng ghép yếu tố khí hậu vào cốt lõi quy hoạch, chúng ta đang tự làm khó mình. Trong đó, về hạ tầng, khi đầu tư phải tính toán đến mức độ chống chịu trước bão lũ, chứ không thể xây xong rồi lại gánh chịu cảnh bị tàn phá.

Liên quan đến phân vùng kinh tế - xã hội của 6 vùng có thể nêu ra những vấn đề cơ bản, Ví dụ, vùng trung du và miền núi phía Bắc không nên vừa yêu cầu phòng chống thiên tai, lũ quét, sạt lở mà lại khuyến khích khai thác khoáng sản, hai mục tiêu này có độ "lệch pha" nhất định. 

Vùng duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, trước sự tàn phá hết sức nặng nề của lũ lụt hiện nay, cần hết sức thận trọng trong việc phát triển chuỗi đô thị ven biển. Vừa qua chúng ta thấy rằng các đô thị ven biển bất ngờ nhất là tại Khánh Hòa nên công tác quy hoạch ở đây phải đảm bảo được năng lực phòng chống thiên tai, nhất là vấn đề quy hoạch về nhà ở. Vùng Đồng bằng sông Hồng cần gìn giữ không gian văn hóa, hệ thống làng nghề; ưu tiên công nghiệp văn hóa, du lịch, y tế - giáo dục chất lượng cao và công nghệ cao.

Cuối cùng, tôi ủng hộ việc giao quyền chủ động cho địa phương nhưng phải tuyệt đối tôn trọng quy hoạch tổng thể quốc gia. Quy hoạch tỉnh không thể "mỗi nơi một kiểu".

* Đại biểu TRỊNH XUÂN AN (Đồng Nai):

Quy hoạch gắn với việc quản trị rủi ro về thiên tai

Từ hậu quả thiệt hại do các trận đại hồng thủy vừa rồi xảy ra, tôi đề xuất cần nghiên cứu sửa đổi dự thảo nghị quyết về quy hoạch liên quan đến phần môi trường, tài nguyên và phòng chống thiên tai.

Với thực tiễn vừa qua, tôi đề xuất quy hoạch tổng thể quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, các dự án công trình trọng điểm, quy hoạch lại đô thị, quy hoạch các vùng, miền phải gắn với việc quản trị rủi ro về thiên tai, cần đầu tư thêm hệ thống quan trắc liên vùng và liên tỉnh để xử lý.

Chúng ta cũng cần áp dụng những chuẩn mới, những số liệu mới và những đỉnh lũ lịch sử vừa rồi phải chứng kiến để thiết kế hệ thống quy hoạch, nhất là liên quan đến hồ, liên quan đến hệ thống thủy điện. Tôi đề xuất là phải rà soát lại toàn bộ hệ thống thủy điện nhỏ, đánh giá lại quy trình xả lũ để tránh quy trình thì đúng nhưng hậu quả thì có thể rất nặng nề, làm sao đó để kết hợp được những yếu tố này trong quy hoạch tổng thể quốc gia.

Bài học lớn về quản lý khẩn cấp trong thiên tai

TTCT - Bão Katrina là một dấu mốc lớn trong lịch sử quản lý khẩn cấp của nước Mỹ, cả vì những sai lầm khi thảm họa xảy ra và vì các thay đổi chính sách mà sự việc này dẫn đến.