Việt Nam là một trong số các nước đã và đang chịu ảnh hưởng nặng nề của thiên tai và biến đổi khí hậu. Các loại thiên tai chủ yếu bao gồm bão, lũ lụt, hạn hán, xâm nhập mặn và sạt lở đất.

Công tác phòng, chống thiên tai đã được quan tâm bởi cả hệ thống chính trị nhưng thiệt hại do bão lũ ở Việt Nam năm 2024 và từ đầu năm 2025 đến nay vẫn còn khá lớn.

Báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy năm 2024 có 519 người chết, mất tích, thiệt hại kinh tế là khoảng 91.622 tỉ đồng. Còn từ đầu năm 2025 đến 15-10, có 241 người chết, mất tích, thiệt hại kinh tế hơn 53.809 tỉ đồng.

Và đợt mưa lũ đang diễn ra ở miền Trung đã làm 18 người chết và mất tích, hơn 128.000 nhà bị ngập,... hiện chưa ước tính được thiệt hại về kinh tế.

Cần quan tâm đúng mức phòng ngừa thiên tai

Trong những trận bão lụt vừa qua, người dân sống trong vùng nguy cơ được cơ quan quản lý ứng phó thiên tai các cấp sơ tán đến nơi an toàn; người dân bị cô lập trong vùng ngập lụt được cứu trợ lương thực, thực phẩm kịp thời... Chứng tỏ những cố gắng của toàn xã hội trong công tác ứng phó với thiên tai.

Tuy nhiên công tác phòng ngừa chưa được quan tâm đúng mức; đầu tư cho các chương trình giảm thiểu rủi ro thiên tai chưa tương xứng.

Quy hoạch quốc gia Phòng, chống thiên tai và thủy lợi tuy đã được Thủ tướng phê duyệt ngày 14-7-2023 nhưng đối tượng của bản quy hoạch này dường như chỉ tập trung vào công tác quy hoạch thủy lợi, nội dung "phòng, chống thiên tai" chỉ quy định mức độ chống lũ các lưu vực sông.

Còn các yếu tố tác động khác chưa được đề cập như lũ quét, lũ ống, sạt lở đất, tác động của bão, nước dâng do bão gây ngập lụt vùng duyên hải... 

Khi bản quy hoạch không bao quát đầy đủ các yếu tố thiên tai, sẽ thiếu cơ sở để đề xuất kế hoạch đầu tư hạ tầng phòng ngừa.

Ví dụ các kết cấu giảm tốc lũ ống, hạ tầng hỗ trợ di dời người dân ra khỏi vùng nguy hiểm do lũ quét hay khu vực sạt lở bờ sông, bờ biển, hạ tầng khu tránh bão cho tàu thuyền…

Cần một quy hoạch riêng về công tác phòng, chống bão và lũ lụt

Chính phủ cần nghiên cứu bổ sung, điều chỉnh bản quy hoạch nêu trên hoặc xây dựng một quy hoạch riêng về công tác phòng, chống bão và lũ lụt - hai yếu tố thiên tai thường xảy ra và song hành có mức độ nguy hiểm cao.

Bản quy hoạch này cần xác định được các phạm vi có nguy cơ sạt lở đất khu vực miền núi và trung du (căn cứ vào điều địa địa chất, lớp phủ và độ dốc) cũng như khu vực có nguy cơ sạt lở bờ sông, bờ biển để có chính sách, kế hoạch và nguồn lực tài chính cụ thể cho lộ trình tái định cư cho người dân hiện đang sống trong khu vực có nguy cơ đến nơi đảm bảo an toàn.

Chúng ta đều biết việc di dời, tái định cư cho người dân trong vùng có nguy cơ cao là hành động phòng ngừa rất quan trọng nhưng nó đòi hỏi nguồn tài chính và các chính sách an sinh xã hội phù hợp. Đây là một vấn đề lớn, đòi hỏi quyết tâm và nỗ lực của Chính phủ và các địa phương.

Thực tế đau lòng chúng ta đã chứng kiến làng bản bị chôn vùi do sạt lở đất năm 2024 và 2025 đều nằm ở vị trí chân dốc các đồi núi có cấu tạo địa chất dễ tan rã khi bão hòa nước, và nguy cơ có thể xác định trước được.

Việc tăng cường canh tác nông nghiệp trên đất sườn dốc một thời được khuyến khích nay cũng cần được xem xét lại một cách khoa học.

Việc khai hoang để sản xuất có thể vô tình đã làm mất đi thảm thực vật tự nhiên bảo vệ mặt đất không bị xói mòn và bão hòa nước và đây có thể là một tác nhân tiềm ẩn nguy cơ sạt lở.

Quy hoạch phòng chống thiên tai cần xác định được các khu vực có độ dốc nguy hiểm như vậy để nhà nước có những quy định không cho phép khai hoang, sản xuất nông nghiệp, thay vào đó là việc trồng các loại cây cỏ tạo thảm bảo vệ tự nhiên.

Chủ động trước thời tiết cực đoan

Những năm gần đây thời tiết Việt Nam không còn chỉ "thất thường" mà đã thật sự bước vào giai đoạn cực đoan và khó lường.