Bạn tôi kể con chị học lớp 8, thường xin phép ba mẹ sử dụng máy tính với những lý do rất "hợp lý" như làm bài trắc nghiệm, tra cứu tài liệu, học nhóm. Rồi dần dần là các nhóm game kín, những tin nhắn đặt mật khẩu, những buổi ra quán Internet khi bị hạn chế ở nhà. 

Chỉ đến khi học lực con sa sút, chị mới phát hiện con đã âm thầm dùng tài khoản ngân hàng của mẹ để mua thẻ game với những khoản tiền nhỏ nhưng kéo dài nhiều tháng.

Nhiều rủi ro

Sau cú sốc ấy, thay vì siết chặt kiểm soát, chị chọn cách gần gũi hơn, trò chuyện, phân tích, làm bạn với con và cùng sử dụng thiết bị một cách thông minh, hiệu quả cho việc học và nhu cầu giải trí. Gần đây chị nói con đã thay đổi, giảm hẳn chơi game và quay lại tập trung học tập. 

Câu chuyện ấy không hiếm nhưng cách giải quyết hiệu quả như vậy lại không phổ biến. Điều này phản ánh một thực tế rằng nhiều gia đình đang "đơn độc" và lúng túng khi phải đối diện với đời sống số ngày càng phức tạp của con trẻ.

Mạng xã hội đã trở thành "môi trường xã hội thứ hai" của trẻ em và thanh thiếu niên. Ở đó, hoạt động giải trí đan xen với quá trình hình thành bản sắc cá nhân, thiết lập quan hệ bạn bè và định hình cảm nhận về giá trị bản thân của các em.

Tuy nhiên khác với không gian vật lý, môi trường số không vận hành theo logic giáo dục hay phát triển tâm sinh lý mà theo các thuật toán tối ưu hóa sự chú ý, vốn được thiết kế cho người trưởng thành. 

Chính sự lệch pha này khiến nhiều rủi ro vượt quá khả năng tự bảo vệ của trẻ em, buộc xã hội phải nhìn nhận an toàn mạng xã hội không còn là chuyện riêng của từng gia đình hay nhà trường mà đã trở thành một vấn đề cần can thiệp của chính sách.

Thế giới chọn những con đường khác nhau

Thực tế quốc tế cho thấy các quốc gia đang lựa chọn những con đường rất khác nhau để ứng phó. Năm 2025 được xem là bước ngoặt trong quản trị mạng xã hội toàn cầu khi hàng loạt chính sách mới được ban hành hoặc chuẩn bị có hiệu lực. 

Úc gây chú ý khi trở thành quốc gia đầu tiên thông qua luật cấm trẻ em dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội, chính thức áp dụng từ ngày 10-12-2025.

Tuy nhiên mô hình của Úc cũng nhanh chóng làm dấy lên tranh luận. Việc xác minh tuổi đặt ra nguy cơ xâm phạm quyền riêng tư và loại trừ những nhóm trẻ em không có đủ giấy tờ định danh. 

Lệnh cấm tuyệt đối còn có thể đẩy trẻ em sang các nền tảng nhỏ, ít được điều tiết hơn hoặc sử dụng tài khoản "mượn" của người lớn, làm suy giảm hiệu quả bảo vệ trên thực tế. 

Các ý kiến trái chiều xung quanh mô hình này khiến nhiều quốc gia cân nhắc kỹ lưỡng trước khi quyết định áp dụng theo cách tương tự.

Vương quốc Anh lại chọn cách tái định nghĩa trách nhiệm của doanh nghiệp công nghệ. Đạo luật Online Safety Act 2023, bắt đầu được triển khai mạnh từ năm 2025, không đặt trọng tâm vào lệnh cấm theo tuổi mà áp đặt nghĩa vụ pháp lý buộc các nền tảng phải đánh giá rủi ro theo từng nhóm tuổi, lọc nội dung gây hại và hạn chế các cơ chế thuật toán dễ gây nghiện đối với trẻ em. 

Thay vì chỉ hỏi "trẻ bao nhiêu tuổi thì được dùng mạng xã hội", nhà nước đặt câu hỏi "nền tảng đang làm gì với trẻ em và phải chịu trách nhiệm ra sao".

Việt Nam nên chọn cách nào?

Ở Việt Nam, trẻ em tiếp cận mạng xã hội rất sớm, chủ yếu qua các thiết bị thông minh của gia đình, trong khi kỹ năng số và khả năng tự bảo vệ còn hạn chế. 

Theo UNICEF năm 2022 cho thấy 82% trẻ 12-13 tuổi và 93% trẻ 14-15 tuổi sử dụng Internet hằng ngày, trung bình 5-7 giờ; đồng thời khoảng 20-25% các vụ bạo lực học đường có yếu tố diễn ra trên không gian mạng. Những con số này phản ánh mức độ phổ biến của rủi ro, qua đó đặt ra yêu cầu can thiệp chính sách ngày càng rõ nét.

Thời gian qua Việt Nam đã có những bước đi ban đầu về mặt pháp lý. Nghị định 147/2024/NĐ-CP quy định tài khoản mạng xã hội của người dưới 16 tuổi phải đăng ký bằng thông tin của cha mẹ hoặc người giám hộ, thể hiện nỗ lực kéo gia đình trở lại vai trò "tuyến phòng vệ" đầu tiên. 

Tuy nhiên trong thực tế, quy định này vẫn chủ yếu dựa vào tự khai báo và chưa tạo ra sức ép đủ lớn buộc các nền tảng thay đổi cách thiết kế sản phẩm cho người dùng là trẻ em.

Từ các tranh luận trong và ngoài nước, có thể thấy Việt Nam cần cân nhắc thận trọng khi tham chiếu mô hình cấm tuyệt đối của Úc. Một hướng tiếp cận phù hợp hơn là xây dựng khung quản trị theo độ tuổi và mức rủi ro, kết hợp trách nhiệm pháp lý của nền tảng với vai trò đồng hành của gia đình và nhà trường. 

Nhà nước có thể xác lập "độ tuổi trưởng thành số" khoảng 16 tuổi nhưng cho phép các mức tiếp cận khác nhau trước ngưỡng này, đi kèm nghĩa vụ rõ ràng đối với doanh nghiệp công nghệ trong việc phân tầng nội dung, giảm cá nhân hóa thuật toán, tăng cảnh báo rủi ro và công cụ kiểm soát cho phụ huynh.

Quan trọng hơn, ưu tiên chính sách không nên dừng ở câu hỏi "có cấm hay không" mà phải chuyển sang câu hỏi "ai chịu trách nhiệm và chịu trách nhiệm như thế nào". Khi các nền tảng bị buộc phải chứng minh rằng sản phẩm của họ an toàn hơn cho trẻ em, ngay cả khi chưa có giải pháp xác minh tuổi hoàn hảo, mức độ rủi ro sẽ giảm đáng kể. 

Song song với khung pháp lý, giáo dục kỹ năng số trong nhà trường và năng lực đồng hành của cha mẹ là trụ cột quyết định để chính sách đi vào đời sống và đạt hiệu quả thực chất.

Trẻ em lên mạng ngày càng sớm, AI có thể bảo vệ các em đến đâu?

Khi trẻ em chỉ cần vài cú chạm đã bước vào mạng xã hội, AI ước tính tuổi giúp đảm bảo các em tiếp cận nội dung phù hợp.