Đó là chia sẻ của ThS Nguyễn Phong Anh, chuyên gia AI (dự án nâng cao năng lực trí tuệ nhân tạo tạo sinh META - VNU), tại Hội thảo Phát triển nhân lực - Điều kiện tiên quyết cho kinh tế số và tăng trưởng xanh do Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam phối hợp Bộ Nội vụ và Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức chiều 11-8.

Thị trường lao động "đồng hồ cát"

Theo ThS Nguyễn Phong Anh, có tình trạng thiếu người lao động trình độ cao, thừa lao động trình độ thấp tương tự hình ảnh "đồng hồ cát", tức ở trên là người biết làm việc với AI hưởng lương rất cao, dưới cùng là người chưa qua đào tạo, ít hiểu biết công nghệ. Trong khi ở giữa là những người có công việc bị AI thay thế.

Để giải quyết, ông cho rằng doanh nghiệp phải là "cỗ máy học tập", vì nếu có kiến thức, người lao động sẽ tăng năng suất làm việc, kéo theo lợi nhuận đi lên.

Ông gợi ý doanh nghiệp cần cho nhân sự không gian thử nghiệm những ý tưởng mới, sử dụng công nghệ mới, tạo vòng lặp cải tiến không ngừng, tăng chia sẻ kiến thức…

Ví dụ, một công ty cho các kỹ sư làm việc với trợ lý AI, sau đó AI giúp tóm tắt, phân tích điểm mạnh, điểm yếu khi hết ca làm. Cuối buổi chiều, quản lý và các kỹ sư họp trong 15 phút về kinh nghiệm được AI đúc rút, liệu đúng thực tế chưa.

Hôm sau, doanh nghiệp sẽ có bản tin về cải tiến năng suất làm việc, chắt lọc kiến thức. Điều này tương tự triết lý Kaizen (cải tiến liên tục) của người Nhật Bản.

Trong khi đó, ông Phạm Vũ Quốc Bình - phó cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên (Bộ Giáo dục và Đào tạo) - nêu cả nước có hơn 240 trường đại học, 390 trường cao đẳng, hơn 1.000 trung tâm giáo dục nghề nghiệp… Song đến quý 2-2025, tỉ lệ qua đào tạo, có bằng, chứng chỉ hơn 29%.

Thực tế nhân lực cho chuyển đổi số còn thiếu cả về số lượng lẫn chất lượng. Đơn cử, lĩnh vực công nghệ thông tin cần 2 triệu người vào năm 2030 song hiện mới có khoảng 500.000 người. Các ngành AI, dữ liệu lớn, an ninh mạng, Internet vạn vật (IoT) vẫn thiếu.

Về phân bổ, lao động có kỹ năng số tập trung ở các thành phố lớn, lĩnh vực dịch vụ, trong khi nông nghiệp và công nghiệp - chế tạo là hai trụ cột của nền kinh tế thì chưa được số hóa đầy đủ.

Ông Bình cho rằng ngoài đẩy mạnh nâng cao trình độ, kỹ năng của người lao động, phải chú trọng nâng chất của nguồn nhân lực thực hiện sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tăng trưởng xanh, chuyển đổi xanh…

Đào tạo nhân lực gắn chặt thế mạnh địa phương

Trong khi đó, bà Vi Thị Hồng Minh - phó giám đốc Văn phòng giới sử dụng lao động (VCCI) - chỉ ra những thách thức về nguồn nhân lực trong chuyển đổi số - xanh.

Ví dụ, nhu cầu nhân lực công nghệ thông tin, công nghiệp số của Việt Nam khoảng 150.000 kỹ sư/năm song mới đáp ứng được 40 - 50%. Ngành công nghiệp bán dẫn cần 5.000 - 10.000 kỹ sư/năm nhưng thực tế chỉ có chưa đến 20%.

Cạnh đó, tỉ lệ lao động qua đào tạo có bằng, chứng chỉ thấp (khoảng 29%), nhiều người thiếu kỹ năng mềm, ngoại ngữ, tư duy số…

Đặc biệt, bà Minh cảnh báo nguy cơ thất nghiệp do tự động hóa và công nghệ mới. Ví dụ, các ngành thâm dụng lao động như dệt may, da giày, lắp ráp điện tử sử dụng hàng triệu lao động đối diện nguy cơ bị thay thế bởi robot và AI trong 10 năm tới.

Đại diện VCCI khuyến nghị doanh nghiệp chủ động xây dựng chiến lược nhân sự dài hạn, kết hợp đào tạo nội bộ, hợp tác với cơ sở giáo dục (thiết kế, xây dựng chương trình đào tạo), đầu tư công nghệ hỗ trợ học tập…

Các cơ sở đào tạo cập nhật chương trình gắn với thực tiễn doanh nghiệp, mở rộng hợp tác quốc tế, phát triển đội ngũ giảng viên chất lượng cao, xây dựng mô hình đại học số…

Tại hội thảo, ông Nguyễn Khánh Long - phó cục trưởng Cục Việc làm (Bộ Nội vụ) - đề xuất các giải pháp nâng chất nguồn nhân lực như phân loại kỹ năng theo nhóm ngành (chuyên môn, kỹ năng mềm), tập trung vào kỹ năng số, tin học cơ bản, ứng dụng AI; khuyến khích doanh nghiệp đào tạo tại chỗ; xây dựng chiến lược nhân lực phù hợp điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội từng địa phương.

Ví dụ, vùng nông thôn phát triển nông nghiệp công nghệ cao, chế biến nông sản sạch, kinh tế tuần hoàn; còn vùng đô thị - công nghiệp tập trung nhân lực cho sản xuất thông minh, công nghệ số, logistics carbon thấp.

Thị trường lao động: Chuyên gia AI về đỉnh cao, tiến sĩ kinh tế về vực sâu

TTCT - Trong khi các công ty công nghệ ra sức chiêu mộ nhân tài trong lãnh vực trí tuệ nhân tạo (AI) với các gói lương thưởng khổng lồ, thị trường cho các tân tiến sĩ ngành kinh tế lại trầm lắng, việc làm ít hẳn đi và mức lương sụt giảm mạnh.