Nhớ lại trong một hội nghị truyền nhiễm cách đây ít năm, TS.BS Lê Quốc Hùng - trưởng khoa bệnh nhiệt đới (Bệnh viện Chợ Rẫy) - đã trình chiếu một bức ảnh gây "sốc" khi các con vi khuẩn đang bao vây và tiến tới bóp cổ người bệnh. 

Hình ảnh này chính là lời cảnh báo thực tế nhất, bởi từ năm 2010 đến nay Việt Nam đang nằm trong nhóm kháng thuốc cao nhất thế giới.

Cảnh báo từ giường bệnh

Bệnh viện Bãi Cháy (tỉnh Quảng Ninh) mới đây tiếp nhận bệnh nhân nữ 68 tuổi nhập viện trong tình trạng nhiễm khuẩn, viêm phổi nặng, nhiễm trùng bàn chân trên nền mắc bệnh đái tháo đường. 

Kết quả các xét nghiệm cho thấy bệnh nhân có vi khuẩn kháng thuốc pseudomonas aeruginosa. Đây là một loại vi khuẩn phổ biến gây bệnh ở người và động vật, được tìm thấy trong đất, nước, hệ vi sinh vật trên da hoặc các môi trường nhân tạo.

Các bác sĩ cho biết vi khuẩn đa kháng thuốc này thường xuất hiện trên bệnh nhân nằm thở máy kéo dài, có bệnh lý nền như đái tháo đường, mất máu, nằm lâu một chỗ có loét hoặc tì đè, nhiễm khuẩn ngoài da. 

"Bệnh nhân bị vi khuẩn đa kháng thuốc xâm nhập dẫn đến việc điều trị bằng thuốc kháng sinh không còn tác dụng, nguy cơ tử vong cao vì suy đa tạng, suy hô hấp, nhiễm trùng huyết", một bác sĩ trực tiếp điều trị cho bệnh nhân bất lực nói.

Bệnh viện Nhi trung ương (Hà Nội) mỗi ngày thăm khám cho 3.000 - 4.000 trẻ nhỏ, và điều đáng nói, trong nghiên cứu sàng lọc các bệnh nhân có cấy phân (xét nghiệm nuôi cấy mẫu phân trong môi trường thạch dinh dưỡng nhằm phát hiện vi khuẩn hoặc nấm gây bệnh) có đến 30% các bé có vi khuẩn kháng thuốc. 

Theo ông Trần Minh Điển - giám đốc bệnh viện, tình trạng kháng thuốc một phần do vấn đề môi trường, thức ăn - nước uống có tồn tại dư lượng kháng sinh nhất định. Nguyên nhân khác có thể từ thói quen nhiều gia đình tự ra hiệu thuốc mua thuốc điều trị cho trẻ với liều lượng kháng sinh không hợp lý.

TS Lê Quốc Hùng cho rằng trong môi trường xã hội hiện nay việc sử dụng kháng sinh khá bừa bãi. Điển hình ở lĩnh vực y tế, người dân có thể dễ dàng mua được thuốc kháng sinh ở nhà thuốc, hoàn toàn khác với thế giới phải có toa chỉ định của bác sĩ. 

"Một nghiên cứu cho thấy trên 90% các bà mẹ ở cả thành thị lẫn nông thôn đều mua thuốc kháng sinh cho con uống", ông Hùng nói. Ngoài ra, trong môi trường bệnh viện, có nhiều nghiên cứu cho thấy tỉ lệ bác sĩ sử dụng thuốc kháng sinh rất cao, gần một nửa chỉ định sử dụng thuốc kháng sinh chưa hợp lý về chủng loại, liều, thời điểm hoặc yếu kém về vi sinh... 

Thậm chí có nhiều chỉ định "đánh" kháng sinh của bác sĩ mang tính chất "bao vây", chưa kể việc phán đoán loại vi khuẩn sử dụng kháng sinh có khi quá tay dẫn đến kháng thuốc. Đặc biệt, việc sai sót này thường xảy ra ở khối ngoại khoa.

Kháng sinh trong nông nghiệp cũng báo động. Theo TS Lê Quốc Hùng, cảnh báo này dễ thấy ngay từ việc có nhiều đơn hàng xuất khẩu nông sản vào các nước châu Âu bị trả về mà nguyên nhân lớn là dư lượng thuốc kháng sinh so với mức cho phép. 

"Các loại vi khuẩn có trong sản phẩm nông nghiệp như nông sản, động vật, thủy hải sản... đã kịp "làm quen" với kháng sinh cho nên kháng thuốc bắt đầu từ đó và ngay trong đồ ăn thức uống đều xuất hiện các vi khuẩn kháng thuốc", ông Hùng phân tích. Ngoài ra, môi trường kinh tế - xã hội thay đổi, điều kiện sống của các loại vi khuẩn cũng bị biến đổi tạo ra các đột biến gen mới có khả năng kháng thuốc.

Về hậu quả của việc kháng thuốc, ông Hùng cho hay điểm thấy rõ nhất là các bệnh nhân bị nhiễm trùng kháng thuốc rất khó điều trị, thời gian nằm viện kéo rất dài, chi phí sử dụng thuốc kháng sinh cao, đặc biệt phải cùng lúc dùng nhiều loại kháng sinh mới có thể "trị" được vi khuẩn kháng thuốc. 

"Trong khi kháng sinh mới được sản xuất ra ngày càng giảm thì tỉ lệ kháng kháng sinh của vi khuẩn càng tăng. Nếu không có sự quản lý, sử dụng kháng sinh tốt, tương lai con người đối diện với nguy cơ bệnh tật rất lớn", TS Hùng khuyến cáo.

Đã từng hành động nhưng chưa có nhiều thay đổi

Theo tìm hiểu của Tuổi Trẻ, từ năm 2013, Bộ Y tế đã có quyết định phê duyệt kế hoạch hành động quốc gia về chống kháng thuốc giai đoạn 2013 - 2020. Lúc bấy giờ, Bộ Y tế thành lập Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng chống kháng thuốc và thành lập chín tiểu ban giám sát kháng thuốc, đồng thời thành lập đơn vị giám sát kháng thuốc quốc gia.

Kế hoạch dự kiến sẽ phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thực hiện các kế hoạch hành động quốc gia về chống kháng thuốc. Bộ Y tế ban hành nhiều văn bản quy định; các địa phương cũng có nhiều "chương trình hành động" nhưng các chuyên gia cho rằng thực trạng kháng thuốc vẫn chưa cải thiện.

Tại hội nghị đánh giá kết quả 5 năm thực hiện kế hoạch hành động quốc gia phòng chống kháng thuốc giai đoạn 2013 - 2020, Bộ Y tế thừa nhận thói quen sử dụng kháng sinh của người dân chưa thể dễ dàng thay đổi trong "một sớm một chiều", năng lực của hệ thống xét nghiệm vi sinh, giám sát tình trạng kháng kháng sinh vẫn còn nhiều hạn chế... 

Bộ Y tế cũng cho rằng kế hoạch này có thực sự hiệu quả cần đòi hỏi sự nỗ lực và cam kết của tất cả các bộ, ngành, các cấp từ trung ương đến địa phương cùng vào cuộc ngăn chặn tình trạng kháng thuốc. Cùng với đó, công tác phòng chống kháng thuốc cũng cần có sự tham gia chủ động, tích cực của mỗi người dân và toàn thể cộng đồng.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, đại diện Cục Quản lý khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) cho hay các giai đoạn trước các hoạt động phòng chống kháng thuốc ở Việt Nam là những kế hoạch hành động. Hiện nay, Chính phủ đã ban hành chiến lược quốc gia về phòng chống kháng thuốc - là chiến lược mang tầm vĩ mô, cho thấy sự quan tâm của Chính phủ đối với việc phòng chống kháng thuốc hiện nay.

"Trước đây, ba bộ cũng đã có ký bản ghi nhớ, ký kết liên ngành đồng hành cùng phòng chống kháng thuốc. Hiện đã có chiến lược quốc gia thì tất cả cùng chung tay làm chậm lại sự tiến triển của kháng thuốc, ngăn chặn sự lây lan của vi khuẩn kháng thuốc... góp phần bảo vệ, chăm sóc sức khỏe người dân, bảo vệ môi trường. Bộ Y tế sẽ xây dựng kế hoạch cụ thể về những hoạt động lĩnh vực y tế sẽ thực hiện trong thời gian tới", vị đại diện này cho hay.

Trong bối cảnh kháng thuốc đáng báo động như hiện nay, TS Lê Quốc Hùng cũng cho rằng việc cả ba bộ cùng chung tay chống kháng thuốc là điều bắt buộc, bức thiết, bởi kháng thuốc trải rộng ở nhiều lĩnh vực. "Phải có một quyết định từ Chính phủ, mang tính chất liên ngành như thế may ra mới cải thiện được tình trạng kháng thuốc", ông Hùng khẳng định.

Bệnh nhiễm trùng gia tăng, toàn cầu thiếu thuốc kháng sinh

Sự gia tăng số ca nhiễm trùng sau khi các quốc gia dỡ bỏ các hạn chế về đại dịch đã dẫn đến tình trạng thiếu thuốc kháng sinh như penicillin và amoxicillin, càng cho thấy rõ hơn tình trạng bấp bênh của chuỗi cung ứng thuốc kháng sinh toàn cầu.