Dự án Luật Viên chức sửa đổi (đã được Chính phủ thông qua vào giữa tháng 9, dự kiến sẽ trình Quốc hội vào kỳ họp tới) cho phép mở rộng không gian làm việc của viên chức.

Theo đó, viên chức được ký hợp đồng vụ việc, được làm việc, tham gia quản lý, điều hành ở một số doanh nghiệp nhất định.

Nghiên cứu sâu và ứng dụng thực tiễn, lợi ích cho cả công và tư

Nếu Luật Viên chức sửa đổi được thông qua, các viên chức sẽ "danh chính ngôn thuận" làm việc bên ngoài dưới sự giám sát của cơ quan quản lý. Khi được quản lý chặt chẽ, việc này sẽ đem lại lợi ích hai chiều cho cả ba bên: Cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cả bản thân viên chức.

Viên chức đi làm bên ngoài sẽ tiếp cận thực tiễn, đứng ở góc khác để "kiểm chứng" những quy trình, thủ tục do cơ quan quản lý nhà nước, hoặc đơn vị sự nghiệp công lập đang vận hành, áp dụng. Những kinh nghiệm này sẽ giúp đơn vị công lập điều chỉnh, cải tiến để phục vụ người dân tốt hơn.

Các viên chức giỏi, nhà khoa học, những người làm chuyên môn sâu... sẽ "có đất dụng võ" khi chuyên môn thường xuyên được sử dụng, mài dũa, cọ xát thực tế. Cơ chế này tạo cơ hội để những viên chức giỏi không thấy tài năng của mình bị mai một.

Trong khi đó, các đơn vị sự nghiệp, nơi viên chức làm việc, giữ chân được nhân tài, uy tín của đơn vị sự nghiệp cũng tăng lên, có cơ hội thu hút thêm được nhiều người giỏi khác.

Về phía ngược lại, doanh nghiệp tiếp cận trực tiếp các chuyên gia, nhà nghiên cứu có chuyên môn sâu, có kinh nghiệm quản lý để ứng dụng vào công việc thực tế giúp giảm chi phí đào tạo, nâng hiệu quả hoạt động.

Doanh nghiệp có thể phát huy được thế mạnh của khu vực công (nghiên cứu chuyên sâu) và khu vực tư (ứng dụng thực tiễn) để phát triển lớn mạnh, nhất là trong lĩnh vực công nghệ, trong các dự án R&D (nghiên cứu và phát triển)…

Về logic, doanh nghiệp sẽ được lợi khi có chuyên gia hiểu biết chính sách, pháp luật của nhà nước làm việc tại đơn vị. Cụ thể như các chính sách về thuế, đầu tư hay về lao động sẽ được áp dụng chính xác, giảm thiểu rủi ro pháp lý và gia tăng hiệu quả của doanh nghiệp.

Lợi ích này tạo nên một vòng tương hỗ: doanh nghiệp được hỗ trợ vận hành tốt hơn, và ngược lại, nhà nước được hưởng lợi khi chính sách được hiểu và tuân thủ một cách sâu sắc trong thực tế sản xuất, kinh doanh.

Sự trao đổi nhân lực công - tư còn lan tỏa kiến thức và tinh thần đổi mới. Khi viên chức điều hành doanh nghiệp, khai thác kết quả từ nghiên cứu của đơn vị mình sẽ giúp các sản phẩm khoa học được thực tiễn hóa, đưa vào khai thác nhanh, cập nhật công nghệ mới để mang lại lợi nhuận cho cả hai bên.

Dưới góc độ này, việc hợp tác công - tư còn là cơ hội để phát triển những đề tài khoa học ở khu vực công, giúp huy động tối đa nguồn vốn lẫn kinh nghiệm quản trị để mở rộng thị trường.

Viên chức "chân trong chân ngoài", ràng buộc ra sao?

Một câu hỏi lớn đặt ra cho cơ chế mới: Khi viên chức "chân trong chân ngoài", liệu có vì lợi ích cá nhân mà xao nhãng nhiệm vụ hoặc lợi dụng vị trí công tác để trục lợi cho doanh nghiệp của mình?

Trên thực tế, nếu viên chức mải mê với doanh nghiệp riêng, họ có thể sao nhãng việc công. Đồng thời, mối lo lớn hơn là xung đột lợi ích về mặt chức trách.

Để chính sách mở rộng quyền làm việc của viên chức phát huy hiệu quả mà không tạo kẽ hở cho xung đột lợi ích, cần xây dựng các quy định chi tiết và cơ chế kiểm soát đồng bộ.

Pháp luật cần quy định rõ phạm vi và lĩnh vực tư nhân mà viên chức được phép tham gia.

Ví dụ, với công chức ở khối trường đại học, viện nghiên cứu, chỉ được làm việc ở các doanh nghiệp phát triển khoa học, ứng dụng và chuyển giao công nghệ, tức là những lĩnh vực gắn chặt với chức năng, sứ mệnh của đơn vị sự nghiệp.

Quy định có thể ưu tiên công chức làm việc, điều hành, sáng lập, quản lý các pháp nhân phi thương mại (doanh nghiệp khoa học công nghệ, trung tâm ươm tạo…), thay vì pháp nhân thương mại. Điều này giữ cho hoạt động ngoài của viên chức phù hợp tôn chỉ, mục đích đơn vị sự nghiệp, giảm nguy cơ bị cuốn theo lợi nhuận đơn thuần.

Đồng thời các đơn vị sự nghiệp cho phép viên chức làm việc bên ngoài cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng nguồn lực công.

Quy định cũng cần cấm hoặc hạn chế doanh nghiệp có viên chức lao động cung cấp dịch vụ, sản phẩm trực tiếp cho cơ quan nơi viên chức công tác. Nếu doanh nghiệp tham gia đấu thầu cung ứng dịch vụ cho cơ quan công, viên chức liên quan phải báo cáo và không được tham gia vào quá trình quyết định để đảm bảo khách quan.

Cơ quan thẩm quyền cần có những quy định cụ thể về báo cáo và phê duyệt đối với trường hợp công chức đi làm ngoài. Quy định này có thể đưa thành những điều khoản hoặc phụ lục bắt buộc trong hợp đồng làm việc giữa viên chức và cơ quan quản lý.

Các quy định liên quan cũng nên giới hạn thời gian làm việc bên ngoài của viên chức. Điều này tránh việc viên chức dành quá nhiều thời gian cho doanh nghiệp bên ngoài, xa rời công việc chuyên môn chính, mất kết nối với cơ quan quản lý. Thời gian làm việc bên ngoài có thể quy định không quá 20-30% quỹ thời gian mỗi năm.

Cuối cùng là cần những quy định thưởng phạt nghiêm minh. Nếu viên chức lạm dụng chức vụ, quyền hạn để phục vụ lợi ích cá nhân, ưu ái cho doanh nghiệp mình đang lao động hoặc lợi dụng ảnh hưởng của mình để cho ra kết quả có lợi cho "sân sau" thì có thể bị buộc thôi việc hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.

Ngoài ra các cơ quan, tổ chức cần hoàn thiện quy tắc đạo đức công vụ, yêu cầu viên chức phải tự giác kê khai các hoạt động kinh doanh, tài chính bên ngoài để cơ quan quản lý và giám sát.

Viên chức 'chân trong, chân ngoài': Nếu không kiểm soát chặt chẽ dễ xung đột lợi ích

Dự thảo Luật Viên chức sửa đổi đã bổ sung quy định cấm viên chức đăng tải, phát tán, phát ngôn thông tin sai lệch.