Thủy điện Sông Ba Hạ xả lũ lúc 14h20 ngày 20-11 - Ảnh: TRUNG TÂN
"Những ngày này, cả nước đang hướng về Nam Trung Bộ để chia sẻ, hỗ trợ đồng bào vượt qua khó khăn. Đây cũng là thời điểm chúng ta phải suy nghĩ sâu hơn về việc ứng dụng khoa học kỹ thuật để giúp cho cảnh báo sớm, lường trước khả năng tác động tới từng khu vực, tới từng thôn xóm, thậm chí tới từng hộ dân".
Ông Cao Đức Phát, nguyên Bộ trưởng Bộ NN&PTNT, đặt vấn đề như vậy tại Diễn đàn ứng dụng khoa học công nghệ trong dự báo và cảnh báo thiên tai do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp cùng Quỹ phòng chống thiên tai trung ương tổ chức vào ngày 25-11.
Ông Phát đặt ra tình huống: "Dự báo mưa 300mm, 500mm hay 700mm phải rõ sẽ gây ngập đến đâu để trong tình huống mất điện, mất sóng, cán bộ cơ sở vẫn có thể dựa vào thông tin đầu vào để hướng dẫn người dân chủ động ứng phó".
Dự báo, cảnh báo sớm phải đi đầu
Theo ông Phát, trong ứng phó với thiên tai, công tác dự phòng có hiệu quả nhất, trước hết là công tác giám sát, dự báo và cảnh báo sớm. Trong nhiều năm qua, Nhà nước cùng với sự tham gia của doanh nghiệp, một số tổ chức trong và ngoài nước đã đầu tư nâng cao năng lực giám sát, dự báo, cảnh báo sớm, nhất là cảnh báo về bão.
Tuy nhiên do thiên tai khó lường và có nhiều loại hình nên công tác giám sát, dự báo, cảnh báo so với yêu cầu thực tế còn nhiều bất cập.
Theo ông Phát, sự phát triển của khoa học công nghệ đang mở ra nhiều cơ hội mới để nâng cao hiệu quả công tác giám sát, dự báo, cảnh báo sớm thiên tai, đặc biệt là công nghệ số và gần đây nhất xuất hiện khả năng ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI).
Ngoài việc quan tắc qua vệ tinh còn có nhiều thiết bị mới để tự động đo mưa trên mặt đất, radar, cảm biến tự động đo nhiệt độ, gió, mực nước, lưu tốc dòng chảy... Hơn thế nữa, các thông tin có thể được tích hợp nhanh chóng làm cơ sở cho các mô phỏng dự báo chính xác và kịp thời hơn, sát hơn cho từng địa bàn và truyền tải nhanh hơn, sát hơn thông tin cho các đối tượng chịu tác động của thiên tai.
"Tuy nhiên, các công nghệ này chỉ được phát huy khi lắp đặt các công nghệ, thiết bị quan trắc xây dựng các hệ thống cảnh báo và quan trọng hơn nữa là phải có bộ máy cơ chế vận hành duy trì và phát huy các hệ thống", ông Phát nói.
Đêm 19-11, mưa lớn và hồ thủy điện Đa Nhim xả nước ồ ạt, cả thị trấn cổ D'Ran (huyện Đơn Dương cũ), tỉnh Lâm Đồng bị ngập lụt - Ảnh: M.V.
GS.TS Đỗ Minh Đức (Đại học Quốc gia Hà Nội) nhấn mạnh vai trò của dự báo, cảnh báo sớm là rất quan trọng, trong bối cảnh thiên tai ngày càng phức tạp thì phải áp dụng tổ hợp nhiều công nghệ khác nhau.
Theo ông Đức, trong điều kiện thực tế công nghệ Việt Nam hiện nay, tất cả những công nghệ gần như hiện đại nhất trên thế giới đều đã và đang áp dụng như công nghệ về quan trắc và đo lượng mưa theo thời gian thực, công nghệ quan trắc giám sát để dự báo mưa trong thời gian ngắn một vài giờ đến một vài ngày, công nghệ về viễn thám radar...
Tuy nhiên mức độ đầu tư còn hạn chế. Do đó cảnh báo sớm cần nhiều sự đầu tư hơn nữa phát huy hiệu quả toàn diện trong xã hội.
Dẫn chứng về mô hình trạm quan trắc mưa tích hợp với tính toán định lượng về cơ học đất, cơ học đá để đưa ra cảnh báo sớm cho sạt lở đất ở phường Yên Bái và xã Mù Cang Chải (tỉnh Lào Cai), ông Đức cho biết mô hình này được người dân và chính quyền địa phương đánh giá cao.
"Việc cảnh báo của chúng tôi được gửi tự động qua email chính quyền địa phương và người dân đã đăng ký nhận thông tin. Song song đó thông tin sẽ gửi tự động hàng giờ qua Zalo, tin nhắn điện thoại nếu điều kiện mạng viễn thông cho phép.
Ngoài ra chúng tôi tính đến trường hợp không có mạng viễn thông, chúng tôi lắp đặt hệ thống đo mưa kết hợp còi hú hoạt động độc lập, khi đến ngưỡng tính toán có khả năng xảy ra sạt lở thì sẽ phát cảnh báo", ông Đức nói.
Theo ông Đức, quan trắc chuyên sâu có hai nhiệm vụ là cung cấp thông tin cảnh báo trực tiếp cho khu vực đang tiến hành quan trắc và thêm cơ sở dữ liệu để tính toán, áp dụng cho khu vực khác có điều kiện địa chất, địa hình tương tự.
"Trong điều kiện thực tế Việt Nam hiện nay, chúng tôi kiến nghị nên đầu tư bố trí vào các khu vực có điều kiện địa chất điển hình để sử dụng kết quả quan trắc kết hợp với các trạm đo mưa, các tính toán định lượng và phân tích thực nghiệm trên thực tế để áp dụng, sử dụng rộng rãi tại Việt Nam. Như vậy vừa tiết kiệm thời gian, vừa tiết kiệm kinh phí", ông Đức nói.
Căn nhà trống hoác của bà Kim Ngân (xã Hòa Thịnh, Đắk Lắk, Phú Yên cũ) sau trận lũ lịch sử, giờ bà thêm nỗi lo bão sắp tới - Ảnh: TRẦN MAI
Mô hình cảnh báo sớm đa kênh và tháp báo lũ "all in one"
Ông Lê Viết Xê, Phó giám đốc Công ty CP Tư vấn và Phát triển kỹ thuật tài nguyên nước (WATEC), cho biết trước yêu cầu cấp bách của công tác cảnh báo sớm và xu thế chuyển đổi số trong xây dựng đô thị thông minh, hệ thống giám sát ngập lụt tự động (VFASS) được nghiên cứu và phát triển.
Hệ thống sử dụng cảm biến radar đo độ sâu ngập, kết nối với bộ thu thập dữ liệu Datalogger VFASS thông qua RS-485 hoặc LoRa và truyền tải liên tục qua mạng 3G/4G.
Thiết bị hoạt động bằng năng lượng mặt trời, có nguồn dự phòng và tự động phát cảnh báo khi mực nước vượt ngưỡng hoặc khi phát hiện bất thường.
"Toàn bộ dữ liệu được xử lý trên nền tảng điện toán đám mây do WATEC phát triển, cho phép quản lý tập trung và phân tích dữ liệu lớn ở quy mô quốc gia và chia sẻ linh hoạt qua API. Người dân và chính quyền có thể theo dõi tình hình ngập lụt, nhận cảnh báo theo thời gian thực qua ứng dụng web và trên điện thoại", ông Xê nói.
Bên cạnh đó, VFASS có thể liên kết với trạm đo mưa, trạm đo mực nước và tháp báo lũ để tự động phát cảnh báo đa kênh khi lượng mưa, độ ngập hoặc mực nước vượt ngưỡng.
Tương tự VFASS, hệ thống trạm cảnh báo lũ quét và sạt lở đất được thiết kế theo chu trình khép kín từ cảm biến - xử lý - truyền dữ liệu - hiển thị - cảnh báo, với nhiều ưu điểm như bảo hành trọn vòng đời thiết bị, sử dụng nền tảng điện toán đám mây giúp mở rộng linh hoạt, khả năng tương tác cao, kết nối IoT không giới hạn và sử dụng LoRa độc lập với nhà mạng.
Theo ông Xê, trong nhóm giải pháp này, VFASS tiếp tục cho thấy tính hiệu quả rõ rệt thông qua khả năng quan trắc mực nước theo thời gian thực, cảnh báo sớm đa kênh và mô hình tháp báo lũ "all in one" (tất cả trong một) dễ triển khai tại khu dân cư và đô thị.
"Với hệ thống tự động hóa, giám sát tình trạng pin, kết nối, cảm biến và máy chủ, hệ thống cung cấp dữ liệu phục vụ mô hình dự báo lũ và xây dựng bản đồ ngập. Hiện hệ thống đã được triển khai với 140 tháp báo lũ, trạm giám sát ngập tự động và hơn 70 trạm cảnh báo trên cả nước, đồng thời xuất khẩu sang Philippines", ông Xê chia sẻ.
Đoàn viên, thanh niên TP.HCM cùng địa phương khắc phục hậu quả mưa lũ ở Trường THCS Trần Nhân Tông (xã Diên Khánh, Khánh Hòa) - Ảnh: TRẦN HOÀI
Quán triệt nguyên tắc "3 sớm" và "3 đúng"
Theo GS.TS Đỗ Minh Đức, trong công tác phòng chống thiên tai, vai trò của chính quyền địa phương và người dân là cực kỳ quan trọng.
Trong đó phải quán triệt nguyên tắc "3 sớm": phát hiện sớm, cảnh báo sớm, hành động sớm; và "3 đúng": đúng người, đúng việc, đúng thời điểm. Vì chính quyền cấp xã hiện nay rất rộng, do đó thông tin phải đến đúng người và phải làm đúng việc và đúng thời điểm cần thiết mới đảm bảo hiệu quả phòng chống thiên tai.
"Qua thực tế chúng tôi thấy chính quyền và người dân có ba cấp độ phải quán triệt thực hiện, đó là có thông tin, nhưng quan trọng là thông tin đến thì chính quyền phải hiểu thông tin và hiểu đúng nội hàm của thông tin.
Ví dụ cảnh báo lũ quét và sạt lở theo rủi ro, chứ không phải cảnh báo đúng hay sai. Khi có thông tin, hiểu thông tin thì phải chuyển thông tin thành hành động cụ thể thiết thực", ông Đức nói thêm.
Thủy điện Sông Tranh 2 (Quảng Nam cũ) trong một đợt xả lũ qua tràn - Ảnh tư liệu: TẤN LỰC
Công nghệ giúp xác minh và điều phối phản ứng sau thiên tai
Ông Nguyễn Tiến Dũng, Chủ tịch JCI Việt Nam, nhận định công nghệ số đóng vai trò thiết yếu không chỉ trong dự báo mà còn trong cảnh báo sớm, xác minh và điều phối phản ứng sau thiên tai. Đáp ứng nhu cầu này, JCI Việt Nam đã xây dựng và triển khai nền tảng CuuTro.JCI.vn - hệ thống kết nối cứu trợ cộng đồng theo thời gian thực, hỗ trợ mục tiêu "ứng dụng công nghệ để giảm thiểu thiệt hại thiên tai".
Nền tảng tập trung vào bốn chức năng chính gồm: tiếp nhận thông tin ngay sau cảnh báo, hiển thị bản đồ cứu trợ thời gian thực, tự động kích hoạt lực lượng tại chỗ, và xác minh minh bạch dữ liệu. Người dân có thể gửi tín hiệu "cần giúp", trong khi cá nhân và doanh nghiệp gửi "muốn cho" khi có nguồn lực.
Bản đồ cứu trợ sẽ hiển thị rõ ràng các điểm cần hỗ trợ, điểm đã được cứu, kho hàng, điểm trú ẩn và nguồn lực chia sẻ từ người dân, giúp ưu tiên chính xác và hỗ trợ quyết định cho cơ quan chức năng. Hệ thống tự động gửi cảnh báo đến tình nguyện viên địa phương, đồng thời cập nhật trạng thái cứu trợ ngay khi hộ dân được hỗ trợ, đảm bảo minh bạch và hiệu quả phân bổ nguồn lực.
Thực tế triển khai, nền tảng đã ghi nhận gần 1.500 điểm "cần giúp", hỗ trợ 449 hộ dân xác nhận an toàn, huy động hơn 74 nhà hảo tâm và 99 điểm kiểm tra trực tiếp. Các chapter JCI đã cung cấp hơn 80 tấn hàng từ Đà Lạt, hai xe hàng từ JCI Worldwide VN và hàng nghìn suất nhu yếu phẩm từ nhiều địa phương khác, chứng minh khả năng phản ứng nhanh và hiệu quả thực chiến của nền tảng.
"JCI VN đề xuất chính quyền địa phương phối hợp thông báo nền tảng đến xã/phường, cử đầu mối xác minh tại địa phương, kết nối dữ liệu với các điểm trú ẩn, kho hàng và trạm y tế, đồng thời khuyến khích các tổ chức thiện nguyện cùng tham gia.
Chúng tôi cam kết không thu phí, không thương mại hóa nền tảng, đồng thời minh bạch dữ liệu và sát cánh lâu dài trong các hoạt động phòng chống, giảm nhẹ và phục hồi sau thiên tai, giúp người cần được nhìn thấy và người muốn giúp tiếp cận đúng nơi - đúng lúc", ông Dũng chia sẻ.
Việc vận hành phải tương ứng với công nghệ
Ông Bùi Quang Huy, Phó giám đốc Trung tâm Chính sách và Kỹ thuật phòng chống thiên tai (Cục Quản lý Đê điều và Phòng chống thiên tai), nhấn mạnh dù đã có nhiều nỗ lực và công nghệ được triển khai nhưng vẫn còn những hạn chế cần nhìn nhận thẳng thắn. Một trong những khó khăn lớn là vai trò của cấp xã ngày càng nặng nề hơn.
Nếu trước đây chủ yếu thực thi theo chỉ đạo từ huyện thì hiện nay cấp xã vừa phải chỉ đạo, vừa trực tiếp tổ chức ứng phó. Việc liên kết giữa các xã và giữa xã với tỉnh cũng đặt ra thách thức do địa bàn rộng, nguồn lực không đồng đều.
Theo ông Huy, chuyển đổi số là yêu cầu cấp thiết nhưng nhiều địa phương còn nhầm lẫn giữa "ứng dụng công nghệ thông tin" và "chuyển đổi số". Nếu chỉ có công nghệ mà con người không thay đổi tư duy, việc vận hành sẽ gặp hạn chế. Mục tiêu quan trọng nhất của cảnh báo sớm không chỉ là gửi thông tin mà phải đảm bảo người dân nhận được - hiểu được - biết cách làm - thực hiện được.
Hiện nay trung tâm đang phát triển hệ thống giám sát thiên tai cấp tỉnh, thí điểm tại Hà Tĩnh, kết nối dữ liệu giữa trung ương - tỉnh - xã và cộng đồng. Hệ thống có hai giao diện: một dành cho người dân theo dõi diễn biến, nhận hướng dẫn ứng phó, phản hồi thông tin; và một dành cho chỉ đạo điều hành, tích hợp dữ liệu thời gian thực, theo dõi tiến độ sơ tán dân, quản lý điểm an toàn trên bản đồ số.
Theo ông Huy, phần mềm hỗ trợ xây dựng phương án sơ tán dân đã được đưa vào diễn tập thực tế, giúp địa phương điều chỉnh kế hoạch theo diễn biến thiên tai thay vì dựa trên bản đồ giấy cố định. Mục tiêu cuối cùng của mọi công nghệ và mô hình là bảo đảm an toàn tính mạng và tài sản, để người dân thực sự chủ động trước thiên tai.
Hệ thống còi hú cảnh báo thiên tai ở TP Huế phát huy hiệu quả
Ông Đặng Văn Hòa, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi và Biến đổi khí hậu TP Huế, cho biết hiện nay ở TP Huế có 4 hệ thống còi hú cảnh báo thiên tai được đặt ở xã Quảng Điền, phường Hóa Châu, phường Vỹ Dạ và phường Hương An.
Theo quy định, mỗi khi có bão lớn hay nước sông Hương, sông Bồ được dự báo dâng lên báo động 2 và báo động 3 thì hệ thống còi này sẽ được kích hoạt để cảnh báo cho người dân được biết nhằm kê cao đồ đạc, di chuyển xe cộ đến nơi cao hay thậm chí là sơ tán đến nơi an toàn.
"Trong đợt mưa lũ vừa qua, hệ thống còi hú cảnh báo này đã phát huy hiệu quả khi được kích hoạt sớm dù nước chưa dâng quá cao và người dân nghe còi đã chủ động phòng tránh, đưa xe cộ đến nơi cao", ông Hòa nói.
Tối đa: 1500 ký tự
Hiện chưa có bình luận nào, hãy là người đầu tiên bình luận