Trong hoạt động đào tạo nói chung, người hướng dẫn thường có năng lực vượt trội so với người học. Điều này là bình thường để hướng tới chất lượng đào tạo. Tuy nhiên, dù liên hệ trực tiếp tới an toàn giao thông, đào tạo thực hành lái mô tô lại không như vậy.

Tiêu chuẩn giáo viên dạy thực hành lái mô tô

Theo số liệu năm 2024, nước ta có hơn 77 triệu mô tô, xe gắn máy đăng ký lưu hành, tương ứng tỉ lệ sở hữu 770 xe trên 1.000 dân, thuộc hàng cao nhất thế giới. Đồng thời, có trên 60% số vụ tai nạn giao thông liên quan đến các loại xe hai bánh này.

Do vậy, hoạt động đào tạo lái xe mô tô có vai trò quan trọng đặc biệt với an toàn giao thông đường bộ tại nước ta. Nhất là thực hành lái xe, vốn bắt buộc phải học tập trung tại cơ sở đào tạo, không được tự học như lý thuyết.

Hiện nay, tiêu chuẩn giáo viên dạy thực hành lái mô tô bao gồm:

- Có bằng tốt nghiệp trung cấp trở lên

- Có giấy phép lái xe hạng tương ứng hoặc cao hơn hạng xe đào tạo

- Có một trong các văn bằng, chứng chỉ về trình độ nghiệp vụ sư phạm

- Đã qua tập huấn về nghiệp vụ dạy thực hành lái xe.

Từ đây có thể thấy chuyên môn thực hành lái xe mô tô của giáo viên là từ giấy phép lái xe và tập huấn nghiệp vụ. Bởi không có văn bằng trung cấp trở lên nào liên quan đến lĩnh vực này, còn nghiệp vụ sư phạm thì tập trung về giảng dạy, nghiên cứu khoa học.

Tập huấn nghiệp vụ dạy thực hành

Chương trình tập huấn nghiệp vụ dạy thực hành lái xe mô tô các hạng A1 và A có mục đích "trang bị những kiến thức cơ bản về phương pháp sư phạm nhằm mục tiêu giúp giáo viên dạy thực hành lái xe truyền đạt hiệu quả nhất những kiến thức về thực hành lái xe đến học viên". Nội dung chi tiết tập huấn trên hình cho thấy rõ ràng điều này.

Mặt khác, việc kiểm tra kết thúc tập huấn được quy định gồm:

- Viết 90 phút về phương pháp sư phạm, phương pháp hướng dẫn thực hành lái xe

- Trắc nghiệm trên máy tính bằng bài sát hạch lý thuyết lái xe

- Thực hành lái xe theo bài sát hạch thực hành lái xe.

Như vậy, có thể thấy tập huấn giáo viên dạy thực hành lái mô tô không có yêu cầu cao nào, cũng như không đào tạo nâng cao gì về năng lực vận hành, điều khiển xe, đặc biệt là an toàn giao thông.

Chuyên môn thực hành lái xe của giáo viên không khác một người có giấy phép lái xe hạng A1, A thông thường và chỉ ở mức kỹ năng cơ bản.

Kỹ năng giáo viên so với học viên

Vừa qua, cơ quan chức năng đã có đề xuất sửa đổi nội dung sát hạch thực hành lái xe mô tô hai bánh theo hướng yêu cầu cao hơn về cả kỹ năng điều khiển và an toàn. Có thể lấy bài sát hạch đề xuất này làm ví dụ để phân tích yêu cầu kỹ năng cần thiết cho giáo viên (GV) so với học viên (HV).

1. Kiểm tra an toàn + xi nhan khi khởi hành

HV: nhớ thao tác, không bỏ bước

GV: thao tác có trình tự, chính xác và rõ ràng; khởi hành êm tuyệt đối, không bị giật côn.

2. Tăng số

HV: không tắt máy, không loạng choạng

GV: sang số không giật, giữ xe thẳng tuyệt đối, có thể chạy rất chậm mà không mất ổn định.

3. Dừng xe đúng vị trí

HV: dừng trong khung, không chết máy

GV: dừng đúng tâm khung; phanh êm, không chồm; chống chân đúng bên, tư thế chuẩn.

4. Lái xe đi chậm tối thiểu 15 giây

HV: đủ thời gian, không chạm vạch

GV: đi chậm tối thiểu 13 giây, giữ xe thẳng và ổn định, không đánh lái gấp hay đảo thân, có thể dừng ngắn (không chống chân).

5. Xi nhan chuyển hướng + quan sát

HV: bật xi nhan, nhìn gương

GV: phối hợp thân xe - hướng nhìn - tín hiệu và ngoái đầu rõ ràng, dứt khoát (thể hiện kỹ năng giao tiếp bằng hành vi lái xe).

6. Lái xe vượt chướng ngại vật

HV: không đổ xe hay chạm cọc

GV: chuyển hướng nhịp nhàng, không phanh giữa cua, tư thế rõ ràng.

7. Xi nhan chuyển hướng + quan sát an toàn

HV: không đè vạch hay chống chân

GV: bán kính quay nhỏ hơn, giữ ga và thăng bằng mượt mà.

8. Kiểm soát tốc độ 40-50km/h

HV: đúng tốc độ, đi thẳng

GV: giữ tốc độ ổn định, tư thế chuẩn và không căng thẳng.

9. Phanh khẩn cấp

HV: dừng trong giới hạn, không đổ xe

GV: phanh êm nhưng mạnh, không bị khóa bánh, thân xe ổn định

10. Dừng xe, thao tác an toàn khi xuống xe

HV: không quên thao tác

GV: đúng trình tự, mượt mà

Như vậy, giáo viên dạy thực hành lái xe mô tô phải là người có trình độ "lái mẫu" chứ không chỉ "lái đạt". Điều này cần được đào tạo, chứng nhận rồi kiểm tra định kỳ một cách chặt chẽ.