Dễ tổ chức nhưng thiếu thực tế

Sát hạch thực hành lái xe mô tô 2 bánh hiện nay gồm 4 bài theo thứ tự là đi qua (1) hình số 8, (2) vạch đường thẳng, (3) đường có vạch cản và (4) đường gồ ghề trên sân sát hạch. Toàn bộ do máy chấm với các lỗi như trình bày ở hình trên.

Có thể thấy việc sát hạch như vậy sẽ dễ tổ chức và ít tốn chi phí, nhưng lại chỉ có thể đánh giá được kỹ năng lái xe ở mức độ cơ bản. So với việc lái xe trong giao thông đông đúc, nhiều tình huống phức tạp, các bài thi này ít có liên hệ thực tế.

Chẳng hạn trong thực tế, người lái xe mô tô thường xuyên phải xử lý tốt các tình huống như phanh gấp khi xe phía trước dừng đột ngột, né tránh vật cản, xử lý tại giao lộ, quan sát gương chiếu hậu và điểm mù hay phản ứng với các tình huống bất thường.

Nói cách khác, bài thi hiện hướng nhiều hơn đến việc đi cho đúng kỹ thuật trong sân, thay vì đánh giá kỹ năng phòng vệ và bảo đảm an toàn trên đường thực.

Không kiểm tra hai kỹ năng cứu mạng

Theo thống kê của nhiều nước OECD, hai nguyên nhân tai nạn gây chết người phổ biến nhất ở người lái mô tô là (1) không kịp phanh khi gặp nguy hiểm và (2) không tránh được chướng ngại vật hoặc xe cắt ngang.

Do đó nhiều quốc gia phát triển đều có nội dung đánh giá liên quan đến một trong hai hoặc cả hai kỹ năng này trong bài sát hạch.

Nhật Bản: Phanh khẩn cấp ở tốc độ 30-40km/h, tùy theo hạng giấy phép lái xe, trên cả đường khô và đường ướt.

Anh: Dừng khẩn cấp (emergency stop) và tránh mối nguy (hazard avoidance) ở tốc độ 30km/h với xe gắn máy và 50km/h với mô tô.

Liên minh châu Âu: Phanh khẩn cấp (emergency brake) và tránh chướng ngại vật (avoiding an obstacle) ở tốc độ tối thiểu 50km/h.

Trong khi đó tại Việt Nam, người dự sát hạch chỉ lái xe mô tô với tốc độ thấp trong hình và không phải xử lý bất kỳ tình huống khẩn cấp nào, vốn là những rủi ro phổ biến trên đường. Điều này có thể dẫn đến nghịch lý: Đạt sát hạch nhưng lúng túng trong thực tế.

Tránh lỗi kỹ thuật thay vì lái xe an toàn

Việc trừ điểm các lỗi chạm chân, đè vạch, chết máy hay đình chỉ khi hai bánh ra khỏi hình sẽ khiến thí sinh tập trung tối đa vào giữ thăng bằng, đi thật chậm để tránh lỗi, thay vì luyện tập để tham gia giao thông an toàn.

Ở nhiều nước, những nội dung quan trọng cần đánh giá là:

- Quan sát gương chiếu hậu trước khi chuyển hướng

- Sử dụng tín hiệu đúng lúc

- Tư thế vào cua an toàn

- Khả năng quan sát điểm mù

- Giữ khoảng cách an toàn

- Kiểm soát tốc độ

- Phản ứng với nguy cơ.

Không sát hạch trên đường

Hầu hết các nước phát triển đều yêu cầu thí sinh lái mô tô trên đường thực với sự giám sát của sát hạch viên.

EU: Đánh giá dừng đèn đỏ, tránh xe ngược chiều bao gồm trên đường hẹp, đi qua giao lộ, chuyển hướng, vượt xe, lên và xuống dốc,...

Anh: Sát hạch viên đi theo và đánh giá theo 10 tiêu chí an toàn.

Úc và Mỹ: Nhiều bang yêu cầu chạy trên đường, kiểm tra ghép làn, dừng - rẽ, xử lý khi qua giao lộ.

Có thể thấy đây là phần sát hạch nhằm đánh giá khả năng tham gia giao thông thực, vốn là năng lực quan trọng nhất của người lái mô tô.

Tuy nhiên hiện Việt Nam không có bài sát hạch trên đường giao thông với lái xe mô tô, dù là quốc gia có số lượng mô tô, xe gắn máy thuộc loại cao nhất thế giới và môi trường giao thông phức tạp, rủi ro.

Cần phải bổ sung

Như vậy có thể thấy nội dung sát hạch thực hành lái xe mô tô 2 bánh của nước ta đã lạc hậu nhiều so với các nước phát triển trên thế giới, trong khi điều kiện và môi trường giao thông thì kém xa.

Do đó cần cấp bách hoàn thiện cả nội dung sát hạch lý thuyết và thực hành lái xe mô tô, giúp người học hình thành năng lực lái xe an toàn và có trách nhiệm, thay vì chỉ vượt qua một phần thi mang tính kỹ thuật. Từ đó góp phần đảm bảo trật tự, an toàn giao thông đường bộ cho toàn xã hội.

Không chỉ lái xe tốc độ thấp trong hình mà còn phải đánh giá kỹ năng phanh khẩn cấp, kỹ năng tránh né mối nguy xuất hiện bất ngờ. Đồng thời phải có bài sát hạch trên đường giao thông công cộng, để đánh giá tổng hợp các kỹ năng tham gia giao thông an toàn.

Những nội dung sát hạch này không chỉ giúp phát triển kiến thức và kỹ năng, mà còn tạo động lực hình thành thái độ và ý thức an toàn khi tham gia giao thông.

Đề xuất thêm nội dung thực hành trong thi giấy phép lái xe máy

Bài thi thực hành lái xe trong hình mới bổ sung nhiều kỹ năng mang tính thực tế khi tham gia giao thông trên đường. Độ khó vì thế cũng tăng lên, đòi hỏi sự tập trung và quan sát cao độ.