Tọa đàm "Cải thiện chất lượng môi trường không khí đô thị" do báo Tuổi Trẻ phối hợp cùng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) tổ chức ngày 25-11 tại Hà Nội đã thu hút sự quan tâm của nhiều cơ quan báo chí. Đây là một trong những hoạt động ý nghĩa thuộc Dự án "Lồng ghép chống chịu biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường để phát triển các đô thị xanh" do Cục Môi trường chủ trì.

Những nguyên nhân nào dẫn đến ô nhiễm không khí đô thị?

Phát biểu khai mạc, nhà báo Lê Trung Kiên, Phó trưởng Văn phòng báo Tuổi Trẻ tại miền Bắc, cho biết tọa đàm diễn ra trong bối cảnh Thủ tướng vừa ký ban hành quyết định 2530/QĐ-TTg phê duyệt "Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2026-2030, tầm nhìn đến năm 2045".

Trong đó đặt ra mục tiêu cho giai đoạn trước mắt đến năm 2030 phải kiểm soát, ngăn chặn và từng bước khắc phục, cải thiện tình trạng ô nhiễm không khí tại các khu vực kinh tế trọng điểm.

Đồng thời tập trung giải quyết tình trạng ô nhiễm không khí tại Hà Nội, TP.HCM và các tỉnh lân cận. 

Tăng cường năng lực phòng ngừa, kiểm soát chất lượng môi trường không khí trên phạm vi toàn quốc. Góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng, xây dựng nền kinh tế xanh và tăng trưởng bền vững...

Thông tin về tình trạng ô nhiễm môi trường không khí ở khu vực đô thị, đặc biệt là Hà Nội và TP.HCM, ông Lê Hoài Nam, Phó cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho hay theo các kết quả quan trắc ô nhiễm không khí ở nước ta chủ yếu là bụi mịn PM 2.5. Ở Hà Nội và một số tỉnh Đồng bằng sông Hồng, ô nhiễm bụi mịn đang có diễn biến rất phức tạp và ở mức cao.

Riêng giai đoạn cuối năm 2024, Hà Nội đã trải qua 4 đợt ô nhiễm không khí kéo dài, kết quả quan trắc cho thấy số liệu ô nhiễm bụi mịn năm 2024 vượt khoảng 2 lần và số ngày có chất lượng không khí ở mức xấu khá cao. Còn quan trắc năm 2025 đến thời điểm hiện tại cũng chưa đến mức xấu như năm 2024 do chưa xuất hiện hiện tượng cực đoan về thời tiết.

Theo ông, nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm không khí đến từ các ngành công nghiệp, giao thông vận tải… Từ số liệu quan trắc, đánh giá, "đóng góp" bụi mịn từ các nguồn phát thải của các phương tiện giao thông chiếm khoảng 12-15%.

Hoạt động giao thông vận tải cũng gây ra bụi đường, nguồn này cũng góp 20-30% vào trong ô nhiễm không khí. Ngoài ra nguồn thải từ ngành nông nghiệp, việc đốt và xử lý phụ phẩm nông nghiệp chưa tốt...

Còn bà Lê Thanh Thủy, Phó trưởng Phòng Quản lý môi trường (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội), cho biết trong những năm gần đây Hà Nội đang chịu áp lực rất lớn về ô nhiễm không khí, có thể nhìn thấy qua số liệu quan trắc của Bộ Nông nghiệp và Môi trường và của TP Hà Nội.

"Chúng ta có thể thấy Hà Nội ghi nhận nồng độ bụi mịn PM2.5 cao, biến động rất mạnh, đặc biệt là vào những tháng mùa đông. Theo ghi nhận của chúng tôi, chất lượng không khí ở Hà Nội có chênh lệch theo khu vực, khu nội đô có chỉ số AQI cao hơn, một phần do mật độ phương tiện giao thông lớn hơn, hoạt động xây dựng diễn ra nhiều", bà Thủy nói.

Theo bà vào thời điểm cuối năm, các hoạt động chỉnh trang đô thị diễn ra thường xuyên, ùn tắc giao thông, gia tăng vận chuyển vật liệu xây dựng, đốt rác, đốt phụ phẩm nông nghiệp, đốt vàng mã tại các đền chùa… dẫn đến ô nhiễm không khí gia tăng.

"Mùa" ô nhiễm không khí kéo dài từ tháng 10 năm nay đến hết tháng 3 năm sau

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Nhật Thanh (Trường đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội) "mọi người hay nói vui ở miền Bắc hiện nay đang có thêm một mùa gọi là mùa ô nhiễm không khí, kéo dài từ tháng 10 năm nay đến hết tháng 3 năm sau".

"Ô nhiễm đến từ nhiều nguồn thải khác nhau, gần Tết thì hoạt động xây dựng gia tăng gây bụi. Ngoài ra các nhà máy sản xuất vật liệu xây dựng, đặc biệt là các nhà máy xi măng đã phát thải một lượng lớn khí CO₂. Các nghiên cứu chỉ ra rằng nguồn thải từ xây dựng không phải là nguồn thải lớn nhất nhưng đây là nguồn thải cần phải kiểm soát", bà Thanh nói.

Còn TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, cho rằng nên xác định và gọi các "làng nghề tái chế" để không đánh đồng với "làng nghề" nói chung gây ra ô nhiễm không khí.

Theo ông, phải khẳng định các làng nghề tái chế là một trong các nguồn gây ra ô nhiễm không khí. Cơ quan chức năng đã biết và có nhiều giải pháp quản lý hành chính như việc cấp giấy phép, đánh giá tác động môi trường (ĐTM), tiêu chuẩn, quy chuẩn…

Tuy nhiên đến nay Hà Nội chưa xác định được chi tiết cơ sở sản xuất nào, làng nghề nào phát thải bao nhiêu, gây ô nhiễm thế nào. Do đó theo ông cần xây dựng bản đồ ô nhiễm để xác định những làng nghề nào gây ra ô nhiễm, mức độ phát thải ô nhiễm bao nhiêu.

"Việc lên bản đồ ô nhiễm trong bối cảnh chuyển đối số sẽ không quá khó khăn, không tốn quá nhiều tiền. Khi có bản đồ này thì mới có giải pháp quản lý nguồn phát thải song song với biện pháp quản lý hành chính.

Cùng với đó nguyên nhân gây ô nhiễm ở Hà Nội không chỉ xuất phát từ Hà Nội mà còn xuất phát từ các nguồn bên ngoài các địa phương khác như Bắc Ninh, Ninh Bình, Hưng Yên cần phải có giải pháp đồng bộ", ông Tùng bày tỏ.

Phải áp dụng đồng bộ nhiều giải pháp để cải thiện chất lượng không khí

Thảo luận tại tọa đàm, PGS.TS Lý Bích Thủy, Trường Hóa và Khoa học sự sống, Đại học Bách khoa Hà Nội (chuyên gia Dự án lồng ghép chống chịu biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường trong phát triển các đô thị xanh do Cục Môi trường chủ trì) cho biết hiện nay cơ quan chức năng đã có bức tranh tổng thể, nhưng bức tranh chi tiết để cải thiện chất lượng không khí vẫn đang còn thiếu.

"Để thu thập nguồn thì có nhiều phương pháp khác nhau, kết hợp các phương pháp và đánh giá kỹ mới có bức tranh.

Ví dụ, giao thông nguồn thải là bao nhiêu, càng có con số chi tiết càng có giải pháp. Nền tảng khoa học - công nghệ và chuyển đổi số sẽ giúp hướng tới dùng công nghệ để kiểm soát. Đầu tiên là bắt mạch, đến bắt bệnh và đưa ra các giải pháp", bà Thủy nói.

Theo bà Lê Thanh Thủy, Phó trưởng Phòng Quản lý môi trường (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội), Hà Nội sẽ tổng kiểm kê khí thải và hết năm 2026 có thể công bố. Từ đó có đủ thông tin về các nguồn phát thải như giao thông, đốt mở,… "đóng" bao nhiêu phần trăm vào môi trường không khí nhằm mục đích "bắt đúng bệnh". Bên cạnh đó TP sẽ dành ưu tiên về ngân sách xử lý nguồn gây ô nhiễm để đạt được mục tiêu đề ra.

"Về xây dựng vùng phát thải thấp, Sở Nông nghiệp và Môi trường mới họp thẩm tra với HĐND TP Hà Nội để sửa đổi Nghị quyết 47, cập nhật phù hợp với quyết định 2530 của Thủ tướng Chính phủ.

Điều này cho thấy TP Hà Nội đã nhanh chóng sửa đổi để phù hợp với định hướng, các quy định, hướng dẫn từ trung ương, theo lộ trình cụ thể...", bà Thủy nói.

Chia sẻ về các giải pháp để cải thiện chất lượng không khí, đại biểu Quốc hội Nguyễn Quang Huân - Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội - cho hay: "Hà Nội quyết tâm sẽ làm được. Hà Nội còn có Luật Thủ đô và được cả hệ thống chính trị rất quan tâm. Về phía Quốc hội, tôi cho rằng sẽ quyết tâm xây dựng, hoàn thiện hệ thống thể chế, pháp luật để cùng với Hà Nội chia sẻ khó khăn. Đồng thời giúp Hà Nội cũng như các địa phương khác có hành lang pháp lý để thực hiện"

Dưới góc nhìn của đại biểu Quốc hội, ông Huân nhấn mạnh việc đầu tiên phải hoàn thiện về thể chế. 

Ông nói mặc dù hiện nay hệ thống pháp luật đã tương đối tốt nhưng chưa hoàn thiện, đặc biệt khi kinh tế, xã hội ngày càng phát triển thì đòi hỏi, yêu cầu thực tế lại càng nâng cao, càng cần hoàn thiện.

Thêm vào đó, cần tiếp tục thể chế các quan điểm, chủ trương của Đảng, nhất là khi Đại hội XIV diễn ra thành công, thông qua nghị quyết sẽ có rất nhiều chủ trương, quyết sách về môi trường. Khi đó sẽ không còn việc phải đi xử lý môi trường mà phải bảo vệ môi trường chủ động, coi môi trường ngang hàng với phát triển kinh tế - xã hội.

Bộ trưởng Trần Đức Thắng: Đã trình kế hoạch hành động về khắc phục ô nhiễm không khí

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng thừa nhận ô nhiễm không khí tại các đô thị vẫn diễn biến phức tạp, đặc biệt là tại Hà Nội, TP.HCM.