Nhưng nếu phải chọn một công trình đủ tầm vóc để tạo ra sự thay đổi mang tính cấu trúc, tôi tin đó là tuyến đường sắt TP.HCM - Cần Thơ.

Nó không chỉ là một tuyến giao thông đơn thuần, mà là mạch sống để kết nối hai trung tâm kinh tế năng động nhất miền Nam, đồng thời mở ra cơ hội tái cấu trúc không gian phát triển cho cả vùng.

Tái cân bằng không gian phát triển

Trong nhiều thập niên, giao thông vùng Nam Bộ gần như phụ thuộc tuyệt đối vào đường bộ và đường thủy.

Hai phương thức ấy từng phù hợp với điều kiện phát triển nông nghiệp, nhưng khi kinh tế chuyển sang công nghiệp - dịch vụ, khi chuỗi cung ứng đòi hỏi tốc độ và độ ổn định, những con đường chật hẹp và những con sông tấp nập ghe thuyền đã không còn đủ sức gánh vác.

Đường sắt, với năng lực vận tải lớn, ổn định và an toàn, có thể giúp giảm hàng triệu tấn hàng hóa lưu thông qua đường bộ, cắt giảm chi phí logistics, đồng thời tạo ra một trục phát triển hoàn toàn mới giữa TP.HCM và vùng Tây Nam Bộ.

Nếu nhìn xa hơn, tuyến đường sắt này còn là công cụ để tái cân bằng không gian phát triển quốc gia.

Hiện nay, TP.HCM đang chịu sức ép quá lớn về dân số, hạ tầng và môi trường, trong khi nhiều địa phương miền Tây vẫn còn manh mún, thiếu động lực thu hút đầu tư.

Khi kết nối hạ tầng được mở, dòng vốn, dòng lao động, tri thức và công nghệ có thể lưu chuyển dễ dàng hơn, hình thành các cụm đô thị vệ tinh, khu công nghiệp, trung tâm logistics dọc tuyến. Đó là sự lan tỏa tích cực, là cách để phát triển hài hòa thay vì phình to mất cân đối.

Giải bài toán vốn và tính khả thi

Tuy nhiên, nói đến đường sắt là nói đến bài toán vốn và tính khả thi - hai cửa ải lớn nhất. Với quy mô hàng trăm nghìn tỉ đồng, không thể trông chờ vào ngân sách nhà nước đơn thuần. Cần một mô hình hợp tác công - tư đủ linh hoạt, minh bạch và khả thi.

Nhà nước phải đóng vai trò dẫn dắt: đầu tư phần hạ tầng cốt lõi, đảm bảo mặt bằng và an toàn xã hội; còn doanh nghiệp tư nhân trong và ngoài nước tham gia vào khai thác, vận hành, dịch vụ, logistics.

Muốn làm được điều đó, cơ chế chính sách phải rõ ràng, ổn định và có tính cam kết dài hạn. Không nhà đầu tư nào dám mạo hiểm nếu họ không thấy niềm tin vào sự nhất quán của chính sách.

Song song đó, bài toán dòng tiền phải được tính toán kỹ lưỡng. Không thể xây dựng một tuyến đường sắt với kỳ vọng "hữu xạ tự nhiên hương". Cần những dự báo thận trọng về lượng khách, lượng hàng, mức giá vé, chi phí vận hành và bảo trì.

Quan trọng hơn là phải có các cơ chế đảm bảo doanh thu tối thiểu, hoặc các chính sách chia sẻ rủi ro giữa Nhà nước và tư nhân, để dự án không rơi vào cảnh "đầu voi đuôi chuột" như nhiều công trình hạ tầng lớn trước đây.

Một hướng đi khả thi là phân kỳ đầu tư: giai đoạn đầu triển khai tuyến đơn, tốc độ trung bình, vừa để thử nghiệm mô hình vận hành vừa giảm áp lực vốn; sau đó, khi lưu lượng tăng mới nâng cấp lên tuyến đôi, tốc độ cao.

Khâu khó nhất vẫn là giải phóng mặt bằng. Dự án dự kiến ảnh hưởng đến hơn 10.000 hộ dân, trải dài qua nhiều địa phương, mỗi nơi một quy định, một cách làm. Nếu không có cơ chế đặc thù và quyết tâm chính trị đủ lớn, chỉ riêng việc thỏa thuận đất đai đã có thể kéo dài nhiều năm.

Kinh nghiệm cho thấy điều quan trọng nhất là sự minh bạch và đồng thuận: người dân phải được biết rõ giá trị lợi ích của dự án, được bảo đảm tái định cư ổn định và được tham gia giám sát trong quá trình thực hiện. Khi dân tin, mọi công trình đều có thể làm được.

Đường sắt TP.HCM - Cần Thơ không chỉ là bài toán kỹ thuật, mà là phép thử về năng lực quản trị, tầm nhìn phát triển và bản lĩnh chính sách.

Nó là biểu tượng cho sự đổi mới tư duy: không chỉ nghĩ đến những con đường bê tông, mà nghĩ đến tương lai của một vùng, nơi hàng chục triệu người dân đang chờ đợi cơ hội phát triển bình đẳng và bền vững hơn.

Nếu chúng ta coi tuyến đường sắt này như một dự án thế kỷ của miền Nam, với tinh thần dám làm dám chịu trách nhiệm thì nó không chỉ kết nối hai đô thị mà còn kết nối niềm tin, khát vọng và sức bật của cả một vùng đất đang trỗi dậy.

Hạn chế tối thiểu việc cưỡng chế trong quá trình thực hiện dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam

Phó chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa Lê Huyền yêu cầu các đơn vị liên quan hạn chế tối thiểu việc cưỡng chế trong quá trình giải phóng mặt bằng, thu hồi đất để thực hiện dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam.