Lần đầu tiên, không chỉ bàn tay mà cả khối óc con người đang đối mặt với sự cạnh tranh trên thị trường việc làm. Khi AI soạn thảo hợp đồng, sáng tạo nghệ thuật và chẩn đoán bệnh, câu hỏi không còn là "liệu công việc có thay đổi" mà là "chúng ta sẽ thích nghi như thế nào".

Từ khung cửi đến máy móc có 'trí óc'

Trong suốt chiều dài lịch sử, mọi sự thay đổi đều là con dao hai lưỡi. Từ tấm đất sét khắc chữ tượng hình nhường chỗ cho bảng chữ cái, đến thợ dệt nhìn khung cửi cơ giới thay thế công việc của họ - mỗi cuộc cách mạng đều mang lại cả tiến bộ và xáo trộn. Giờ đây AI đang viết chương mới trong câu chuyện này.

Lực lượng nô lệ ở thời La Mã cổ đại hoạt động như một hình thức tự động hóa nguyên thủy, giúp giới tinh hoa xây dựng đế chế và làm suy yếu tầng lớp lao động tự do. Hoàng đế Vespasian từng từ chối sử dụng máy nâng cơ học mới vì lo ngại người lao động mất việc, trở thành nạn nhân của "ngụy biện việc làm cố định" - niềm tin rằng có một số lượng công việc cố định. Sự phụ thuộc vào mô hình lao động bóc lột cuối cùng làm suy yếu đế chế.

Cách mạng công nghiệp thế kỷ 18 - 19 mang đến những thách thức tương tự nhưng quy mô lớn hơn. Đầu thế kỷ 19, nhóm Luddites đã phá máy móc không phải vì sợ công nghệ mà vì đòi hỏi mức lương công bằng.

Tuy nhiên lịch sử cho thấy việc ngăn cản sự tiến bộ là vô ích. Thay vào đó phong trào lao động đã xuất hiện, thúc đẩy cải cách xã hội. Cuối cùng công nghệ đã tạo ra nhiều việc làm mới, nâng cao mức sống cho tất cả các tầng lớp.

Những cuộc cách mạng này dạy chúng ta rằng thay vì chống đối tiến bộ, con người cần thích nghi và định hình cách triển khai công nghệ.

Người lao động cần tiếng nói để bảo vệ quyền lợi và xã hội cần các chính sách đảm bảo lợi ích được phân phối rộng rãi. Năng suất tăng không nhất thiết dẫn đến thất nghiệp hàng loạt; nó thường tạo ra cơ hội mới không ai có thể dự đoán trước.

Điều gì làm AI khác biệt?

Chúng ta đang sống trong kỷ nguyên AI, nơi AI đang định hình lại các ngành công nghiệp ở quy mô chưa từng có. Không giống như những thay đổi công nghệ trước đây chủ yếu thay thế lao động chân tay, AI đang xâm chiếm công việc nhận thức và sáng tạo - viết bài, phân tích dữ liệu, chẩn đoán bệnh và thậm chí là sáng tác nhạc.

Những công việc từng được cho là miễn nhiễm với tự động hóa - luật sư, giáo viên và nghệ sĩ - hiện đang phải đối mặt với sự cạnh tranh từ các thuật toán.

Điều gì làm nên sự khác biệt của AI? Đầu tiên là tốc độ. Trong khi những thay đổi công nghiệp trước đây mất hàng thập niên thì những tiến bộ của AI có thể lan rộng trên toàn cầu chỉ trong chớp mắt - một bản cập nhật phần mềm có thể loại bỏ hoặc biến đổi toàn bộ ngành nghề chỉ sau một đêm.

Không giống như động cơ hơi nước, AI học hỏi và tự cải thiện, tăng tốc khả năng thay thế các nhiệm vụ của con người.

Một điểm khác biệt nữa là phạm vi toàn cầu. Trong các cuộc cách mạng trước đây, một bước đột phá về công nghệ có thể tác động đến một khu vực trước khi lan ra chậm rãi.

Thách thức thực sự là đảm bảo rằng lợi ích của tự động hóa được phân phối công bằng, không giống như những biến động công nghệ trong quá khứ khi chỉ một số ít người hưởng lợi trong khi đa số phải gánh chịu tác động tiêu cực.

Câu hỏi cốt lõi đang đặt ra là: AI sẽ dẫn chúng ta đến một tương lai thịnh vượng hơn cho tất cả mọi người hay nó sẽ làm gia tăng bất bình đẳng và bỏ lại hàng triệu người phía sau?

Học cách thích nghi

Khả năng thích ứng là sự sống còn. Cũng giống như người đánh xe ngựa phải học cách sửa động cơ khi ô tô thay thế ngựa, người lao động ngày nay phải học tập suốt đời. Việc bám víu vào một bộ kỹ năng duy nhất không còn khả thi.

Những người lao động khôn ngoan nhất sẽ là những người tận dụng AI thay vì chống lại nó, học cách cộng tác với các công cụ AI thay vì cạnh tranh với chúng. Nhiều công việc trong tương lai không biến mất mà sẽ phát triển, đòi hỏi mọi người phải làm việc cùng với AI thay vì bị AI thay thế.

Đồng thời các kỹ năng mềm sẽ trở nên có giá trị hơn bao giờ hết. Khi AI tự động hóa các nhiệm vụ thường ngày, những phẩm chất như kỹ năng giao tiếp, sự sáng tạo và tư cách đạo đức giúp con người trở nên khác biệt. Máy móc có thể phân tích dữ liệu nhưng chúng không có trực giác, trí tuệ cảm xúc và tư duy chiến lược của con người. Những công việc đòi hỏi khả năng ra quyết định phức tạp, sự đồng cảm, tầm nhìn và khả năng lãnh đạo sẽ vẫn còn chỗ đứng.

Người lao động cần đóng vai trò tích cực trong việc định hình cách AI được tích hợp vào nơi làm việc. Thay vì chống lại tự động hóa hoàn toàn, lực lượng lao động có thể yêu cầu sự minh bạch và công bằng trong cách triển khai AI.

Điều này có nghĩa là phát triển các mạng lưới phúc lợi xã hội, các chương trình đào tạo lại và các chính sách AI có đạo đức đảm bảo công nghệ phục vụ con người thay vì chỉ tập trung tối đa lợi nhuận.

Chủ động là điều tối quan trọng. Thay vì bám víu vào các ngành công nghiệp đang thu hẹp, người lao động nên tìm kiếm các cơ hội mới trong các lĩnh vực mà AI đang tạo ra. Sự trỗi dậy của AI đã mở ra nhu cầu về các kỹ sư giao tiếp AI, chuyên gia bảo trì robot hay chuyên gia an ninh mạng.

Những người đón nhận sự thay đổi và định vị mình trong các lĩnh vực tăng trưởng sẽ thành công hơn so với những người chống lại điều tất yếu.

Cuối cùng, công nghệ chỉ tốt bằng hệ thống đằng sau nó. AI, giống như động cơ hơi nước hay máy tính trước đó, là một công cụ. Câu hỏi thực sự là: AI sẽ được sử dụng để trao quyền cho nhiều người hay làm giàu cho một số ít người?

Nếu không được kiểm soát, AI có thể làm gia tăng bất bình đẳng, tập trung của cải và cơ hội vào một nhóm nhỏ. Nhưng nếu được định hướng với tầm nhìn xa, AI có thể mở rộng sự thịnh vượng và định nghĩa lại công việc theo cách có lợi cho tất cả mọi người.

Sự khác biệt nằm ở cách chúng ta phản ứng - bằng nỗi sợ hãi, hay bằng sự khôn ngoan và hành động. Nếu lịch sử dạy chúng ta điều gì đó thì đó là chúng ta đã trải qua những biến động tương tự trong quá khứ và chúng ta vẫn tồn tại. Chúng ta có thể đảm bảo rằng AI hoạt động phục vụ con người chứ không phải để cạnh tranh hay loại bỏ.

Các ngành học có bị AI 'soán ngôi'?

Đây là vấn đề được rất nhiều thí sinh quan tâm trong chương trình tư vấn tuyển sinh - hướng nghiệp tại Tiền Giang ngày 8-3.