Theo PEN America, trong năm học 2023 - 2024, các trường học tại Mỹ ghi nhận khoảng 10.000 yêu cầu/ lệnh cấm hoặc hạn chế loại sách này, tăng gấp bốn lần chỉ trong hai năm. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ phản ứng của một số phụ huynh, chính trị gia hoặc các nhóm vận động, cho rằng nội dung sách "không phù hợp" với học sinh.

Chủ đề nhạy cảm dễ bị 'soi'

Theo thống kê của The Economist, hơn 50% tựa sách có yếu tố liên quan đến tình dục bị cấm tại hai hoặc nhiều khu vực trường học, dù nhiều trường hợp chỉ ở mức phản ánh các chi tiết "nhẹ đô". 

Một số tác phẩm của nhà văn Sarah J. Maas thuộc thể loại "giả tưởng lãng mạn" cũng nằm trong danh sách này, dù thu hút đông đảo bạn đọc trẻ, có thể kể đến A Court of Thorns and Roses, nằm trong số những cuốn sách bị cấm nhiều nhất ở các trường học Mỹ.

Cuốn sách này kể về Feyre, 19 tuổi, đã giết một con sói trong rừng và một sinh vật giống thú dữ vì đã gây nguy hiểm cho cô. Cô bị Tamlin bắt giữ, đưa đến Prythian, vùng đất của tiên và sống với anh ta tại điền trang. 

Rồi Feyre biết được anh ta là một lãnh chúa tối cao của Prythian và sau một thời gian thì nhận ra những gì cô đã biết trước đây về thế giới tiên đầy nguy hiểm là sai lầm.

Trong sách, Sarah J. Maas đã sử dụng một số từ ngữ liên quan đến yếu tố tình dục để miêu tả mối quan hệ và sự tiến triển trong tính cách của hai nhân vật, vì vậy sách của bà gây tranh cãi khi lan tỏa trong thư viện trường học. 

Hay như ở quận Monroe, Tennessee, đã cấm một cuốn sách có hình ảnh một bức tượng khỏa thân cổ điển trên bìa.

Ngoài ra, những câu chuyện đề cập đến vấn đề sức khỏe tinh thần, lạm dụng chất gây nghiện hoặc các vấn đề xã hội như phân biệt chủng tộc, bất bình đẳng giới cũng dễ bị gỡ bỏ. 

Ngay cả tác phẩm nổi tiếng của nhà thơ Maya Angelou, nhân vật quan trọng trong phong trào đấu tranh chống phân biệt chủng tộc và vì công bằng xã hội (I know why the caged bird sings - Tôi biết tại sao con chim trong lồng lại hót) hay cuốn tiểu thuyết đoạt giải Pulitzer The color purple - Màu tía của Alice Walker cũng không tránh khỏi tranh cãi.

Sách đề cập đến chủ đề LGBTQ+, đặc biệt là về người chuyển giới, thường bị phản đối mạnh. Tác phẩm bị cấm nhiều nhất là Nineteen Minutes của Jodi Picoult, chủ yếu vì có cảnh miêu tả bạo lực tình dục. The Handmaid's Tale - tiểu thuyết mang màu sắc phản địa đàng nổi tiếng, cũng thường bị loại khỏi kệ sách trường học.

Áp lực lên thủ thư và giáo viên

Theo The Economist, tại Mỹ, Florida và Iowa là hai tiểu bang có chính sách hạn chế sách nghiêm ngặt. Ở một số trường học tại Iowa thậm chí truy cứu trách nhiệm cá nhân với giáo viên nếu để học sinh tiếp cận sách "không phù hợp". Có trường hợp cán bộ quản lý phải dùng trí tuệ nhân tạo để rà soát nội dung sách, phương pháp được cho là nhanh nhưng dễ sai lệch.

Bà Martha Hickson, thủ thư của một trường học tại New Jersey, từng từ chối yêu cầu của ban giám hiệu là gỡ một tiểu thuyết đồ họa có nhân vật chính là người đồng tính vì quy trình khiếu nại không được tuân thủ. 

Quyết định này khiến bà bị một nhóm phụ huynh cáo buộc là người sản xuất phim khiêu dâm và ấu dâm vô căn cứ, thậm chí bị quấy rối trên mạng xã hội và ngoài đời. 

The Economist cũng cho biết không ít thủ thư, giáo viên ở Mỹ thừa nhận phải tự kiểm duyệt, loại bỏ các sách để tránh rắc rối, dù điều này đi ngược với nguyên tắc nghề nghiệp là rộng mở với tri thức và chấp nhận sự khác biệt của họ.

Thế nào là sách khiêu dâm hoặc không khiêu dâm?

TTO - Khác với điện ảnh hay sân khấu có quy định cảnh “nóng” kéo dài mấy giây hoặc kích cỡ áo váy thế nào, nội dung sách thường được hiểu theo cảm tính, chẳng hạn các vấn đề tính dục cần cân nhắc trong ngữ cảnh cụ thể nào thì khiêu dâm hoặc không khiêu dâm.