Tuy nhiên tốc độ tăng trưởng quá nhanh đang để lại ba thách thức lớn về hạ tầng, thị trường và môi trường.

Theo báo Straits Times ngày 11-11, quý 3-2025 đánh dấu cột mốc quan trọng khi phát thải carbon của Trung Quốc ổn định nhờ điện mặt trời tăng 46% và điện gió tăng 11% so với cùng kỳ 2024, một minh chứng cho thấy năng lượng tái tạo đang thực sự thay thế nguồn điện truyền thống.

Chiến lược "carbon kép" và bứt phá

Từ khi mục tiêu "carbon kép" - đạt đỉnh phát thải trước 2030 và trung hòa carbon vào 2060 - được công bố vào tháng 9-2020, Bắc Kinh đã xây dựng hệ thống chính sách "1+N", trong đó "1" là văn kiện khung cấp quốc gia, còn "N" là các kế hoạch cụ thể cho từng bộ ngành và địa phương, bao trùm từ năng lượng, công nghiệp đến sàn giao dịch khí thải và tín chỉ carbon.

Nhờ đó tỉ trọng năng lượng phi hóa thạch tăng từ 16% năm 2020 lên 19,8% năm 2024, trong khi điện gió và điện mặt trời đóng góp khoảng 80% công suất nguồn điện mới kể từ 2020.

Theo Nhật báo Khoa học và Công nghệ Trung Quốc ngày 3-11, công suất điện mặt trời tăng từ khoảng 16GW năm 2013 lên 880GW năm 2024 - tăng 56 lần, và đến tháng 7-2025 đã vượt 1,1TW. Cơ quan Năng lượng quốc gia cho biết trong nửa đầu năm 2025, năng lượng tái tạo chiếm 60% tổng công suất nguồn điện.

Mô hình triển khai theo hướng "tây tập, đông tán": các trang trại quang điện quy mô lớn đặt tại vùng sa mạc phía tây như Nội Mông, Tân Cương, Cam Túc; còn điện mặt trời áp mái phát triển mạnh ở phía đông.

Tân Hoa xã ngày 1-8 dẫn lời Chủ tịch COP30 André Corrêa do Lago đánh giá Trung Quốc đã giảm đáng kể chi phí công nghệ năng lượng sạch toàn cầu nhờ quy mô sản xuất lớn, giúp các nước đang phát triển tiếp cận công nghệ xanh dễ dàng hơn. Đến tháng 9 vừa qua, Trung Quốc đặt mục tiêu giảm phát thải thực tế 7 - 10% vào năm 2035 so với mức đỉnh dự tính năm 2025.

Ba nút thắt cần tháo gỡ

Tuy nhiên những thành tựu ấn tượng ấy cũng cho thấy "độ trễ của hạ tầng" và hệ quả từ tốc độ tăng trưởng quá nhanh. Vấn đề đầu tiên là lưới điện chưa theo kịp tốc độ mở rộng nguồn điện tái tạo. 

Trang Dialogue Earth ngày 19-8 cho biết đầu tư vào lưới điện, đặc biệt lưới phân phối, không tăng nhanh bằng việc bổ sung nguồn điện sạch. Quy hoạch giữa nguồn điện - lưới điện - phụ tải - lưu trữ chưa liên kết chặt chẽ, cơ chế thị trường chưa cho phép thủy điện, pin lưu trữ hay điều chỉnh phụ tải tham gia ngang hàng với nhiệt điện.

Theo Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA), đến năm 2030, khoảng 60% nhu cầu linh hoạt ngắn hạn có thể được đáp ứng bằng thủy điện, pin lưu trữ và điều chỉnh phụ tải. 

Nhu cầu này sẽ tăng gấp 3 lần so với năm 2022. Nếu không cải cách đồng thời cả hạ tầng và cơ chế vận hành, rủi ro mất ổn định hệ thống điện sẽ tăng lên khi tỉ trọng năng lượng tái tạo tiếp tục tăng.

Thứ hai là bài toán cung - cầu trong chuỗi công nghiệp quang điện. Theo báo Financial Times ngày 4-9, năng lực sản xuất tế bào quang điện năm 2024 lên 588GW, trong khi nhu cầu trong nước chỉ 277 GW và xuất khẩu 174GW, dẫn đến giá giảm sâu và nhiều doanh nghiệp thua lỗ. Bắc Kinh yêu cầu doanh nghiệp ngừng mở rộng ồ ạt, nâng tiêu chuẩn để loại bỏ công nghệ lạc hậu nhưng vẫn duy trì đầu tư đổi mới.

Thứ ba là các vấn đề môi trường. Dù gần như không phát thải khi vận hành, nhưng xét trọn vòng đời, các khu điện mặt trời tập trung ở sa mạc phía tây có thể ảnh hưởng hệ sinh thái, độ ổn định đất và tăng nguy cơ bão cát, đồng thời cần hệ thống đường dây truyền tải rất dài đến khu vực tiêu thụ ở miền đông. Ở phía đông, vấn đề nằm ở quy hoạch lưới phân phối, an toàn phòng cháy và tiêu chuẩn lắp đặt, bảo dưỡng, tái chế.

Sách trắng do Quốc vụ viện Trung Quốc công bố nhấn mạnh phát triển "kinh tế tuần hoàn", buộc nhà sản xuất có trách nhiệm thu hồi và tái chế tấm pin khi hết hạn. Điều này càng quan trọng hơn sau năm 2030 khi nhiều thiết bị đi vào cuối vòng đời sử dụng. 

Nếu công tác thu gom, phân loại và tái chế không được chuẩn hóa, rủi ro môi trường có thể gia tăng, làm suy giảm hiệu quả giảm phát thải đạt được.

Trung Quốc vượt phương Tây về trái phiếu xanh

Thị trường trái phiếu xanh của Trung Quốc lần đầu tiên vượt qua các đối thủ phương Tây trong năm nay, trong khi phong trào tài chính bền vững đang chịu áp lực ngày càng lớn ở Mỹ và châu Âu.