"Chưa chết nhưng nó sống cũng không bao nhiêu ngày nữa. Trầy xước vảy hết như ri không sớm thì muộn cũng chết" - anh Hoàng Hữu Bình, xã Đan Điền, TP Huế, dùng vợt bắt một con trắm cỏ tầm 3kg rồi lại thả xuống lồng.

Những ngày cuối tháng 10, dự báo mưa đổ xuống trên địa bàn thành phố Huế, lũ lớn xuất hiện trên các dòng sông.

Những bản tin dự báo, cảnh báo liên tiếp được phát đi. Các hồ thủy điện, thủy lợi tiến hành xả nước đón lũ.

Phía hạ du, anh Bình xem dự báo thời tiết, biết rằng khó tránh khỏi một đợt lũ lớn. Anh cùng người nhà ra kiểm tra lại lồng cá, gia cố thêm lưới, mua thêm dây về bắt đầu neo bè cá của mình vào gốc cây.

Mỗi mùa mưa lũ, nghe nước đổ về, người nuôi cá xem như hết ngủ. Ngày cũng như đêm đều phải canh để kéo lồng lên xuống theo con nước. Nhưng rồi cũng không tránh khỏi thiệt hại.

Đầu tư lồng bè, cá giống, công sức nhưng chuyện lời hay lỗ của người nuôi cá trên sông Bồ lại do ông trời quyết định. Số nợ vay mượn đầu tư vào lồng bè, cá giống, thức ăn hết 700 triệu đồng vẫn còn đó.

Số cá chết anh đã vớt lên đem đi tiêu hủy. Số cá còn lại trong lồng vượt qua được mấy đợt lũ, nhưng theo anh, chúng cũng không sống được bao lâu. Ngày nào anh cũng ra thăm lồng bè, mỗi lần xuống là lại thấy một vài con cá chết nổi lên.

Anh Bình là người nuôi cá lồng trên sông Bồ thuộc thế hệ sau. "Khởi nghiệp" với cá lồng muộn nên anh rút ra được vài kinh nghiệm từ lớp người nuôi trước. Nhưng rồi kinh nghiệm người đi trước không áp dụng được cho người sau.

Những đợt mưa lũ lớn xảy ra trên sông Bồ vào năm 2017 khiến người nuôi cá lồng trên sông mất trắng.

Nhiều người sau đó từ bỏ, không nuôi cá lồng nữa, họ chọn sinh kế khác để tăng kinh tế cho gia đình. Những người khác vẫn cố bám víu, vay tiền, làm lại lồng, thả cá nuôi tiếp với niềm tin "vài năm mới có một trận lũ lớn".

Niềm tin đó là động lực để người dân đổ tiền vào canh bạc cá lồng trên sông. Cá lồng trên sông Bồ chủ yếu là cá trắm cỏ hoặc diêu hồng.

Nuôi cá trên sông Bồ, lũ lớn hay lũ nhỏ người dân năm nào cũng chịu tổn thất. Chỉ cần nguồn nước thay đổi đột ngột, cá sẽ chết. Người dân biết điều đó, nhưng họ vẫn nuôi, với lý do "đất ruộng ít, làm thuê cũng không biết làm gì".

Nhiều hộ nuôi lớn đầu tư lồng bè với diện tích mặt nước lên đến cả 100m2. Sau những biến cố, họ rút ra kinh nghiệm, thiết kế một đầu lồng bè hình tam giác như mũi thuyền với mục đích phân tản nước, nhưng cũng không tránh khỏi thiệt hại khi nước lớn đổ về xé toạc mọi thứ.

Người nuôi cá lồng trên sông Bồ chủ yếu là thả cá trắm cỏ, chỉ rất ít người nuôi cá diêu hồng. Nuôi cá trắm cỏ có thị trường lớn để bán, nhưng phải qua một mùa lũ. Với cá diêu hồng thì bán trước lũ, nhưng thị trường quá nhỏ, khó xuất bán.

Đa số người nuôi cá lồng đều "tự bơi" trong việc nuôi trồng, tìm và phụ thuộc vào thị trường. Chính quyền thì cứ trả lời theo kiểu công thức cũ là sẽ khuyến khích người dân "nuôi cá vượt lũ", sắp đến sẽ kết nối thị trường để tiêu thụ cho người dân.

Sống sót sau lũ nhưng sinh kế thiệt hại nặng đã kéo người dân vào một chuỗi các câu hỏi mà khó có lời giải: tiếp tục hay dừng lại? đi tiếp sẽ như thế nào, dừng lại thì thu nhập cho cuộc sống sẽ dựa vào đâu?

Ở một số vùng, nhiều người chăn nuôi trâu bò. Để để đảm bảo tài sản của mình sống sót trong lũ, họ làm chuồng trại với nền móng cao.

Nhiều người thậm chí còn "xây nhà lầu" cho trâu bò.

Nhưng đây chỉ là một vài điển hình cá biệt. Hạ tầng cho việc này đòi hỏi kinh phí lớn, hay nhưng khó áp dụng đại trà. Thế nên sự chung sức của chính quyền trong việc cùng người dân tìm giải pháp là rất quan trọng.

Những gói quà, một ít tiền chỉ là giải pháp tạm thời sau cơn lũ. Việc đảm bảo sinh kế cho người dân như thế nào để sau lũ họ vẫn sống tốt, kinh tế không hoặc ít bị ảnh hường, không một ai phải ly hương, không một trẻ nào phải nghỉ học là một bài toán cần được nhìn nhận một cách thực tế hơn. Nó không chỉ dừng lại ở những giải pháp với công thức chung chung.

Trải qua những đợt mưa lũ cuối tháng 10 và đầu tháng 11 vừa rồi, người nuôi cá lồng trên sông Bồ thiệt hại gần 100 tấn cá.

Cá lồng trên sông Bồ có thể sản lượng chưa nhiều và cũng không phải vùng trọng điểm thủy sản, nhưng từ đây chúng ta nhìn nhận ra một vấn đề: giải pháp nào hoàn hảo, thực sự bền vững để cùng người dân vượt lũ.

Sinh kế vượt lũ là bài toán cần đánh giá, nhìn nhận lại một cách bài bản. Câu cửa miệng "còn người còn của" thật ra là một sự an ủi "cực chẳng đã".

Sáng nay, lũ vẫn còn cô lập Hàm Thắng, Phú Long thuộc Bình Thuận cũ

Sáng 5-12, phường Hàm Thắng, tỉnh Lâm Đồng (Bình Thuận cũ) vẫn còn ngập, nhiều khu dân cư ở đây còn bị lũ cô lập.