Theo đó, luật được thông qua đổi mới mạnh mẽ cơ chế, ủy quyền nhằm thực hiện chủ trương của Đảng về đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, tăng cường trách nhiệm của người đứng đầu, phát huy tính chủ động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm.

Từ đó kịp thời tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế, về thủ tục hành chính, khơi thông nguồn lực cho phát triển, chủ động ứng phó với những biến đổi của tình hình trong nước và quốc tế, vì mục tiêu tăng trưởng, phát triển chung của đất nước, đảm bảo tính đồng bộ.

Thêm nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ, tăng quyền cho Thủ tướng

Điểm đáng chú ý trong dự luật là bổ sung quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ. 

Cụ thể, trên cơ sở được sự đồng ý của cấp có thẩm quyền, Chính phủ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho phép thực hiện giải pháp khác với quy định của luật, nghị quyết, pháp lệnh hiện hành trong trường hợp cần huy động các nguồn lực để triển khai chương trình mục tiêu quốc gia, dự án quan trọng quốc gia, sau đó báo cáo Quốc hội tại kỳ họp gần nhất.

Đặc biệt, trường hợp thật cần thiết vì lợi ích quốc gia, phòng, chống thiên tai, dịch bệnh, bảo đảm tính mạng, tài sản của nhân dân, Thủ tướng Chính phủ quyết định áp dụng các biện pháp cấp bách khác quy định của pháp luật hiện hành, báo cáo cơ quan có thẩm quyền của Đảng, Quốc hội trong thời gian gần nhất”.

Báo cáo giải trình tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi), Ủy viên Thường trực Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho hay:

Đối với nguyên tắc kết hợp giữa quyền hạn, trách nhiệm của tập thể và cá nhân, luật được thông qua sẽ theo hướng phân định rõ nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ với bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ và chức năng, phạm vi quản lý giữa các bộ, cơ quan ngang bộ; bảo đảm nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, đề cao trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu.

Để phân định thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ và các bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ theo phân công của Chính phủ và đáp ứng yêu cầu thực tiễn, luật cũng quy định rõ Thủ tướng Chính phủ là người đứng đầu Chính phủ; lãnh đạo công tác của Chính phủ và chịu trách nhiệm trước Quốc hội về hoạt động của Chính phủ cùng những nhiệm vụ được giao. 

Thủ tướng Chính phủ không quyết định các vấn đề thuộc thẩm quyền và trách nhiệm của bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ đối với ngành, lĩnh vực theo phân công.

Song trường hợp cần thiết, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo, điều hành việc giải quyết những vấn đề thuộc nhiệm vụ, quyền hạn của bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ, chính quyền địa phương.

Tăng phân quyền, kiểm tra giám sát

Một số ý kiến yêu cầu có cơ chế giám sát của Thủ tướng với các bộ trưởng, trường hợp không hoàn thành nhiệm vụ, Thủ tướng có quyền kiến nghị Quốc hội bỏ phiếu tín nhiệm hoặc có biện pháp chấn chỉnh hoạt động của bộ đó, cùng một số vấn đề liên quan tới trách nhiệm giải trình của địa phương, kiểm soát hiệu quả thông qua cơ chế giám sát. 

Tuy vậy, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng yêu cầu bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và tính thống nhất của hệ thống pháp luật, cơ chế giám sát quyền lực trong phân cấp, phân quyền đã được quy định.

Do đó luật được thông qua bổ sung quy định về nguyên tắc phân cấp, phân quyền. 

Đó là việc phân quyền, phân cấp phải bảo đảm rõ chủ thể, nội dung, phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn, công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình, giám sát, thanh tra, kiểm tra, kiểm soát quyền lực theo quy định của hiến pháp và pháp luật, cũng như bổ sung trách nhiệm của bộ trưởng về lĩnh vực được phân công quản lý.

Cùng với các nội dung trên, dự luật được thông qua cũng quy định các vấn đề liên quan tới phân quyền, phân cấp, ủy quyền; nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ cùng các điều khoản chuyển tiếp... 

Phân cấp, phân quyền để khơi thông nguồn lực phát triển

Trao đổi với Tuổi Trẻ, đại biểu Hoàng Minh Hiếu - ủy viên thường trực Ủy ban Pháp luật của Quốc hội - nêu rõ điểm nổi bật trong các văn bản luật, nghị quyết trình Quốc hội lần này thể hiện rất rõ tư duy mới trong tổ chức và vận hành bộ máy nhà nước.