Ngày 1-10, Trung Quốc chính thức triển khai chương trình thị thực mới K-visa - một bước đi nhằm thu hút các chuyên gia trẻ, đặc biệt trong lĩnh vực STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật, và Toán học) từ các quốc gia đang phát triển và cộng đồng Hoa kiều trên toàn thế giới.

Mở cửa chiến lược

Theo Hãng tin Reuters, K-visa thu hút sự chú ý bởi nhiều điểm khác biệt so với các loại thị thực lao động truyền thống: ứng viên không cần đơn vị bảo lãnh trong nước và có thể tự do tham gia vào nhiều lĩnh vực như giáo dục, nghiên cứu khoa học, công nghệ, khởi nghiệp và kinh doanh.

Nhân dân Nhật báo - cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Trung Quốc - ca ngợi chương trình là minh chứng cho "một Trung Quốc cởi mở và tự tin hơn" trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt về công nghệ và nhân lực chất lượng cao.

Ông Han Shen Lin, giáo sư tại Đại học New York Thượng Hải, cho rằng K-visa có tiềm năng thu hút một làn sóng chuyên gia STEM từ Ấn Độ, Nga, Đông Nam Á và Trung Đông - những khu vực giàu nhân lực kỹ thuật nhưng chi phí lao động vẫn thấp.

Ông nhận định đây có thể là cơ hội hấp dẫn cho các nhà nghiên cứu gốc Hoa và giới học thuật từ Mỹ, châu Âu - những người đang gặp khó khăn về thị thực tại nước sở tại.

Theo các chuyên gia, trong khi Washington siết chặt chính sách nhập cư và tăng lệ phí xin thị thực H-1B lên tới 100.000 USD, thì Bắc Kinh lại chủ động "mở cửa" để giành lợi thế.

Động thái này được cho là đã được lên kế hoạch từ lâu nhằm thúc đẩy các ngành công nghệ cao - lĩnh vực được Tổng Bí thư, Chủ tịch Tập Cận Bình xác định là mũi nhọn trong cuộc cạnh tranh ngày càng quyết liệt với Mỹ.

Tờ Financial Times dẫn lời phó giám đốc nghiên cứu tại công ty phân tích Gavekal, ông Chris Beddor, nhận định: "Trung Quốc đang chơi một ván cờ dài. Thu hút nhân tài quốc tế không phải là giải pháp ngắn hạn mà là một chiến lược dài hạn và sẽ được thúc đẩy liên tục trong nhiều năm tới".

Đồng quan điểm, giáo sư ngoại giao công chúng tại Viện Phát triển và An ninh toàn cầu Chenghai (Đại học Nhân dân Trung Quốc) Zhou Xinyu cho rằng những cải cách như K-visa là cần thiết trong bối cảnh các quốc gia toàn cầu đang cạnh tranh quyết liệt để thu hút chất xám.

Tranh cãi trong nước

Dù được kỳ vọng là nỗ lực để thu hút nhân tài, chương trình K-visa lại nhanh chóng trở thành chủ đề tranh cãi trên mạng xã hội Trung Quốc. Nhiều người cho rằng chính sách này ưu ái người nước ngoài, trong khi "bỏ mặc" sinh viên trong nước trước áp lực việc làm.

Theo Đài CNN, thống kê giai đoạn 2012 - 2022, một nửa số sinh viên Trung Quốc (khoảng 24 triệu người) có kiến thức chuyên môn cao và đã đạt các chứng chỉ về STEM.

Tuy nhiên, tỉ lệ thất nghiệp của thanh niên nước này trong tháng 8-2025 đã lên gần 19%, mức cao nhất kể từ tháng 12-2023. Trong năm nay, khoảng 12,2 triệu sinh viên tốt nghiệp đại học sẽ bước vào thị trường lao động, tạo ra áp lực cạnh tranh chưa từng thấy.

Ông Alfred Wu, phó giáo sư tại Trường Chính sách công Lý Quang Diệu (ĐH Quốc gia Singapore), cho rằng những lo lắng của người dân Trung Quốc là có cơ sở, nhất là khi đất nước đã có nguồn lực STEM và công nghệ nội tại. Ông chỉ ra rằng vấn đề xuất phát từ "sự thiếu minh bạch trong hoạch định chính sách của chính phủ, và người dân không rõ điều gì thực sự diễn ra".

Trước sức ép dư luận, truyền thông nhà nước lập tức lên tiếng. Tờ Nhân dân Nhật báo cho rằng các ý kiến phản đối đã "hiểu sai chính sách" và "đưa ra những nhận định vô căn cứ gây hoang mang không cần thiết".

Cụ thể, Trung Quốc có lực lượng lao động đông đảo nhưng vẫn thiếu nhân tài cấp cao trong các lĩnh vực then chốt như trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học và bán dẫn. Nhưng dù vậy, mục tiêu lâu dài của Bắc Kinh vẫn là tự chủ và phát triển
nhân tài nội bộ.

Đồng quan điểm, ông Hồ Tích Tiến - cựu tổng biên tập tờ Global Times - cho rằng phản ứng dữ dội của giới trẻ bắt nguồn từ "truyền thông sai lệch". Ông nhấn mạnh rằng người nước ngoài hiện chỉ chiếm khoảng 0,1 - 0,2% dân số Trung Quốc - con số rất nhỏ so với 15% ở Mỹ - nên lo ngại về "mở cửa tràn lan" là không có cơ sở, theo kênh CNBC.

Nhiều chuyên gia khẳng định chính sách K-visa cần được nhìn nhận đúng bối cảnh. Giám đốc công ty tư vấn GreenPoint Alfredo Montufar Helu nhấn mạnh: "Đây không phải lời mời gọi chung, mà là một động thái đã được tính toán kỹ lưỡng. Trung Quốc không tìm kiếm số lượng, mà hướng tới những cá nhân có thể mang lại giá trị nổi bật và nâng cao lợi thế
cạnh tranh quốc gia".

Tuy nhiên, họ cũng cho rằng đây sẽ là phép thử lớn đối với Bắc Kinh - làm sao cân bằng giữa thu hút nhân tài và giữ gìn niềm tin xã hội. Nhiều người tin rằng chính quyền cần triển khai chương trình thận trọng, đặt tiêu chí nghiêm ngặt và chỉ mở quy mô nhỏ để tránh bị xem là dễ dãi.

Mặt khác, giới phân tích cũng chỉ ra rằng, ngay cả khi chọn lọc được nhân tài phù hợp, Trung Quốc vẫn đối mặt với thách thức trong việc giữ chân lao động khi rào cản về ngôn ngữ, văn hóa, hệ thống chính trị và môi trường làm việc khắc nghiệt cũng là yếu tố khiến nhiều chuyên gia nước ngoài do dự.

Ông Michael Feller, chiến lược gia trưởng tại công ty tư vấn Geopolitical Strategy, chia sẻ với Reuters rằng nếu Bắc Kinh không cải thiện môi trường làm việc và cơ chế đãi ngộ, những nỗ lực thu hút nhân tài của quốc gia này rất có thể sẽ bị hạn chế về hiệu quả trong dài hạn.

Chính sách visa K: Nhân tài có đổ về Trung Quốc?

TTCT - Những ai từng nghĩ Trung Quốc không thể thu hút nhân tài từ nơi khác ngoài 1,4 tỉ dân của họ thì có lẽ hiện phải suy nghĩ lại, nhất là khi các chính sách ở Mỹ có vẻ đang ác cảm với người nhập cư hơn bao giờ hết.