Việc sáp nhập giúp TP.HCM mới có không gian và nguồn lực lớn hơn để thực hiện chuyển đổi xanh một cách đồng bộ: từ trung tâm đô thị TP.HCM đến các khu công nghiệp Bình Dương và vùng biển Bà Rịa - Vũng Tàu. Tuy nhiên, đi cùng đó là trách nhiệm nặng nề hơn về giảm phát thải. 

Nếu không chuyển đổi, siêu đô thị TP.HCM khó duy trì đầu tàu

Hiện TP.HCM (cũ) đã là địa phương phát thải khí nhà kính lớn nhất cả nước, và dự báo sẽ còn tăng khi tích hợp thêm Bình Dương (đô thị - công nghiệp) và Bà Rịa - Vũng Tàu (năng lượng). Vì vậy, chiến lược tăng trưởng xanh phải được đặt ở vị trí trung tâm trong mô hình phát triển của siêu đô thị mới.

TP.HCM mới cần sớm hoàn thiện khung chính sách tăng trưởng xanh để đạt mục tiêu Net Zero vào năm 2050, phù hợp với cam kết quốc gia tại COP26. Theo nhóm nghiên cứu của HIDS, nếu không đẩy mạnh chuyển đổi xanh, TP.HCM mở rộng sẽ khó duy trì vai trò đầu tàu kinh tế trong bối cảnh các chuỗi cung ứng toàn cầu đang coi tiêu chuẩn ESG là “giấy thông hành” bắt buộc. 

Hiện thành phố đã xây dựng đề án chuyển đổi xanh, tập trung vào 6 trụ cột: (1) Năng lượng; (2) Giao thông, xây dựng, hạ tầng và logistics; (3) Công nghiệp; (4) Hạ tầng đô thị xanh; (5) Thương mại dịch vụ; (6) Nông nghiệp và thực phẩm. Đây là định hướng toàn diện, cần cụ thể hóa thành các kế hoạch hành động và chỉ tiêu định lượng. Chẳng hạn, đặt mục tiêu đến 2030 tỉ lệ năng lượng tái tạo trong công nghiệp đạt bao nhiêu %, giảm bao nhiêu tấn CO₂ từ giao thông.

Nghị quyết 98 đã trao cho TP.HCM một số cơ chế đặc thù thúc đẩy tăng trưởng xanh. Thành phố cần tận dụng để ban hành ngay kế hoạch hành động tăng trưởng xanh 2024 - 2030, trong đó ưu tiên các lĩnh vực đột phá như năng lượng tái tạo, logistics xanh, tài chính xanh và kinh tế tuần hoàn. Lợi thế mới sau sáp nhập là quỹ đất rộng hơn, hạ tầng liên vùng tốt hơn và đặc biệt là hệ sinh thái biển (vùng biển Cần Giờ, Bà Rịa - Vũng Tàu) để phát triển các ngành kinh tế xanh đặc thù.

Điểm nghẽn năng lượng xanh

Bà Rịa - Vũng Tàu đang nổi lên như một trung tâm năng lượng mới của cả nước, với hàng loạt dự án điện gió ngoài khơi, điện mặt trời, điện khí LNG… được triển khai. TP.HCM mới cần hỗ trợ tối đa để các dự án này sớm thành hiện thực, từ khâu cấp phép đến kết nối lưới điện. 

Một khi cụm điện gió ngoài khơi hàng nghìn MW ở Bà Rịa - Vũng Tàu đi vào hoạt động, thành phố có thể tận dụng để cung cấp nguồn điện xanh ổn định cho khu công nghiệp, giảm lệ thuộc nhiệt điện than. Bên cạnh đó, Bình Dương với hàng loạt nhà máy cũng là “mỏ vàng” cho điện mặt trời áp mái: chính quyền nên có chính sách khuyến khích mỗi nhà xưởng, trung tâm thương mại lắp tấm pin năng lượng mặt trời trên mái, vừa giảm hóa đơn tiền điện vừa đóng góp công suất sạch.

Một điểm nghẽn hiện nay là cơ chế cho doanh nghiệp mua bán điện trực tiếp (DPPA) chưa thông thoáng. TP.HCM có thể đề xuất Bộ Công Thương mở rộng cơ chế DPPA trong địa bàn vùng, cho phép các khu công nghiệp Bình Dương, Đồng Nai ký hợp đồng mua điện gió, điện mặt trời từ các dự án ở Bà Rịa - Vũng Tàu. 

Điều này giúp doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận năng lượng sạch dễ dàng như các FDI lớn đang làm, qua đó đáp ứng yêu cầu “xanh” của đối tác xuất khẩu. Ngoài ra, thành phố cần sáng tạo trong phát triển hạ tầng xanh: ví dụ, nghiên cứu xây dựng trang trại điện mặt trời nổi trên các hồ chứa nước lớn (hồ Dầu Tiếng, Trị An) để tăng công suất điện tái tạo mà không tốn đất; hay triển khai điện gió gần bờ tại Vũng Tàu, Cần Giờ với tua bin nhỏ kết hợp du lịch sinh thái.

Về giao thông, ưu tiên chuyển đổi sang phương tiện sạch. TP.HCM đã bắt đầu với các tuyến xe buýt điện VinBus và tuyến metro số 1, đây là tiền đề tốt cho giao thông công cộng xanh. Thành phố nên đặt mục tiêu đến 2030, 100% xe buýt đô thị sử dụng điện hoặc CNG, và xây dựng hạ tầng trạm sạc xe điện công cộng khắp vùng. Việc mở rộng không gian cho người đi bộ, xe đạp trong đô thị cũng góp phần giảm phát thải và nâng cao chất lượng sống.

Thúc đẩy công nghiệp tuần hoàn và xử lý ô nhiễm

Bình Dương và TP.HCM tập trung hàng trăm nhà máy sản xuất, nên xây dựng kinh tế xanh không thể thiếu mô hình kinh tế tuần hoàn trong công nghiệp. Điều này có nghĩa coi rác thải, chất thải như một tài nguyên để tái sử dụng thay vì bỏ đi. 

TP.HCM đã có những bước như yêu cầu phân loại rác tại nguồn, triển khai nhà máy đốt rác phát điện, và lên kế hoạch xây dựng trung tâm tái chế pin xe điện nhằm biến thành phố thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng tái chế toàn cầu. 

Những dự án này cần được đẩy nhanh và mở rộng ra toàn vùng. Các khu công nghiệp Bình Dương có thể thí điểm mô hình “khu công nghiệp sinh thái” với cộng sinh công nghiệp, nơi chất thải của nhà máy này là nguyên liệu đầu vào của nhà máy khác.

Tư nhân đi trước, nhưng... 

Chuyển đổi xanh không thể chỉ dựa vào ngân sách nhà nước vốn hữu hạn. Cần huy động khu vực tư nhân tham gia cả về vốn lẫn sáng kiến. Trước hết, thành phố nên tranh thủ các quỹ tài chính xanh quốc tế. Nhiều quỹ đầu tư và định chế tài chính sẵn sàng hỗ trợ tín dụng ưu đãi cho dự án xanh, vấn đề là thủ tục trong nước còn phức tạp. 

Do đó, nên thành lập một “ban xúc tiến đầu tư xanh” chuyên trách, làm đầu mối tiếp cận các quỹ như ADB, JICA Green Fund, EU Green Deal… để mời gọi tài trợ cho dự án xe buýt điện, năng lượng tái tạo cộng đồng, xử lý nước thải. Mặt khác, tạo cơ chế linh hoạt cho doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn này: ví dụ, cho phép thành lập Quỹ tín thác xanh vùng TP.HCM, huy động vốn từ cả ngân sách lẫn tư nhân để cho vay lại lãi suất thấp các sáng kiến xanh của doanh nghiệp nhỏ.

Khối doanh nghiệp tư nhân cần được xem là "đội quân tiên phong" trong chuyển đổi xanh. Chính quyền có thể đồng hành, nhưng chính doanh nghiệp phải coi việc tuân thủ tiêu chuẩn môi trường là cơ hội đổi mới sản phẩm và nâng tầm thương hiệu.

Thực tế, 80% doanh nghiệp Việt Nam đã nghe về phát triển bền vững, song khoảng cách từ nhận thức đến hành động vẫn lớn do rào cản về chi phí, nhân lực và khả năng chi trả của người tiêu dùng. 

Vì vậy, vai trò dẫn dắt thị trường của Nhà nước trở nên then chốt, gồm triển khai mua sắm công xanh, ưu tiên sản phẩm thân thiện môi trường cho khu vực công; áp thuế hoặc phí cao hơn với hàng hóa gây hại... Khi nhu cầu nội địa chuyển sang "xanh", doanh nghiệp buộc phải chuyển đổi nếu không muốn mất thị phần.

Khi tăng trưởng xanh trở thành “chìa khóa” để TP.HCM đạt mục tiêu tăng trưởng 10% năm 2025 và là thước đo năng lực cạnh tranh, chúng ta có thể kỳ vọng TP.HCM mới vừa duy trì được vai trò đầu tàu kinh tế, vừa trở thành lá cờ đầu về phát triển bền vững của Việt Nam.

Cơ hội hút vốn cho siêu đô thị TP.HCM

Xây dựng trung tâm tài chính quốc tế (TTTCQT) không chỉ nâng tầm vị thế của TP.HCM trong khu vực mà còn tạo ra một nguồn lực tài chính lớn, đặc biệt là thu hút vốn đầu tư để phát triển hạ tầng siêu đô thị TP.HCM nói riêng và cả nước nói chung.