Chương trình do báo Tuổi Trẻ tổ chức, với sự đồng hành của Công ty cổ phần Tôn Đông Á.

Các chuyên gia nhận định dù tình hình hạn hán, xâm nhập mặn năm nay không khốc liệt như năm 2015-2016, nhưng việc báo Tuổi Trẻ tổ chức tọa đàm vào đúng cao điểm của mùa khô để bàn giải pháp và đánh giá, nhân rộng những mô hình phù hợp với điều kiện biến đổi khí hậu là rất có ý nghĩa và thiết thực.

Các giống lúa chịu mặn tốt được canh tác nhiều xen kẽ vụ tôm ở huyện Hồng Dân (Bạc Liêu) - Ảnh CHÍ QUỐC

Khi cây lúa "xuống hạng"

Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện - Chuyên gia độc lập về sinh thái, cho biết ông tâm đắc với Nghị quyết 120 (2017) của Chính phủ với những nội dung trong đó như sản xuất "thuận thiên", tôn trọng quy luật tự nhiên, tránh can thiệp thô bạo vào tự nhiên mà ông cho rằng "đây là nét mới, vô cùng tiến bộ" khi xem nước mặn, lợ, ngọt đều là tài nguyên chứ không phải cứ thấy mặn là mặc định chống.

Ngoài ra, Nghị quyết của Chính phủ cũng xác định thứ tự ưu tiên là thủy sản - cây trồng khác - lúa, thay vì như trước đây lúa ở vị trí số 1 và thủy sản số 3.

Ông Lý Minh Khởi - Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy Lợi tỉnh Cà Mau, cho biết tỉnh này cũng thực hiện việc sản xuất "thuận thiên", áp dụng mô hình nào thích hợp thời điểm nào, mùa mặn nuôi con gì, trồng cây gì, giống gì; còn mùa mưa thì chuyển đổi như thế nào cho phù hợp chứ không cứng nhắc.

Hiện tỉnh này còn 205.000ha quy hoạch là vùng ngọt, nhưng thực tế vùng ngọt thật sự chỉ khoảng 90.000ha, còn lại là "da beo". Ông Khởi nhận định bà con ở vùng mặn có thu nhập đỡ hơn nhưng lại không bền vững, còn người dân trong vùng ngọt thì thu nhập không cao nhưng bền vững, ít rủi ro.

Góp ý về vấn đề này, ông Thiện cho biết qua khảo sát của ông tại một số tỉnh thì người dân nuôi tôm có thu nhập cao hơn nhiều lần so với người trồng lúa. Vì vậy, theo ông "nói rủi ro thì chúng ta cần tính toán làm sao hệ thống canh tác bớt rủi ro cho bà con ".

Không chỉ nuôi tôm mới mang lại lợi nhuận cao, ông Lê Quang Răng - Chi cục trưởng Chi cục Thủy Lợi tỉnh Trà Vinh, chia sẻ năm nay do lường trước được hạn mặn xảy ra sớm, nên vụ đông xuân tỉnh đã chuyển đổi một diện tích đáng kể trong 66.000ha sản xuất lúa sang trồng màu, cây ngắn ngày, cây ăn trái. Một trong những mô hình hiệu quả nhất là trồng ớt, năng suất đạt cao, gấp 1,2 lần trồng lúa.

"Còn trồng lúa sinh thái kết hợp với nuôi tôm, một số vùng của huyện Châu Thành làm rất hiệu quả. Theo báo cáo của Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, khoảng 100ha mô hình này người dân thu nhập cao hơn trồng lúa 30 -40%", ông Răng cho biết.

Không thể "hở cái là giải cứu"

TS Nguyễn Đăng Nghĩa (chuyên gia nông nghiệp), cho rằng không chỉ dừng lại ở mô hình lúa - tôm mà các tỉnh cần nâng lên một bước nữa là lúa - tôm hữu cơ vì giá trị gia tăng sẽ đáng kể, mang lại thu nhập tốt hơn.

Ông Nghĩa cũng đề nghị để thực sự bền vững thì phải đặt thị trường lên trên hết, bỏ dần việc "hở cái là giải cứu".

Muốn vậy, cần hình thành liên kết trong nông nghiệp từ khâu sản xuất tới khâu tiêu thụ mà ông cho biết tại hội nghị đối thoại với nông dân, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cũng đã yêu cầu ngành nông nghiệp phải có chính sách hỗ trợ, khuyến khích doanh nghiệp cùng nhảy vào chuỗi liên kết này để liên kết với nông dân.

Tương tự, TS Trần Hữu Hiệp (chuyên gia kinh tế) cũng băn khoăn khi Nghị quyết 120 của Chính phủ đã đề ra nhiều vấn đề, nhưng đến nay các bộ, ngành vẫn chưa trình được. Cụ thể như hội đồng điều phối vùng hiện tại mới chỉ là câu chữ trong Nghị quyết, còn "hình hài" trên thực tế thế nào thì chưa biết.

"Chính phủ đã thấy, đã ghi vào Nghị quyết rồi, nhưng chậm chạp thế sẽ tác động thế nào", ông Hiệp đặt câu hỏi. Ngoài ra, theo ông Hiệp, Quỹ phát triển ĐBSCL cũng "nghe hay" nhưng đến nay vẫn chưa thấy "hình hài".

GS. TS Võ Quang Minh - Trưởng Bộ môn Đất (Khoa Môi trường và Tài nguyên thiên nhiên, Đại học Cần Thơ) đề nghị cần chú ý vấn đề khoa học công nghệ mà Thủ tướng đã ra chỉ thị đưa công nghiệp 4.0 vào nông nghiệp. Vì khi đã làm theo hướng công nghệ cao, có nhà lưới, nhà màn, thì các yếu tố biến đổi khí hậu có tác động cũng không nặng nề được.

"Nông nghiệp 4.0, nông nghiệp thông minh ở TP.HCM, Đồng Nai có một số mô hình, An Giang cũng có trên vùng Bảy Núi, Hậu Giang cũng bắt đầu. Khi chúng ta đã có định hướng phát triển nông nghiệp 4.0 thì tác động biến đổi khí hậu vào các tỉnh ven biển sẽ đỡ hơn", ông Minh gợi mở.