Nhật Bản - nền kinh tế đang vật lộn với tình trạng dân số già và thiếu hụt lao động - ngày càng phụ thuộc vào người nhập cư để duy trì hoạt động. Tuy nhiên theo Hãng tin Bloomberg, sự nổi lên của làn sóng dân tộc chủ nghĩa đang khiến cộng đồng người nước ngoài ở Nhật Bản đối mặt với nguy cơ bị bài trừ.

Câu chuyện của kỹ sư cơ khí Nguyen Dinh Viet, người Việt Nam sinh sống ở thành phố Toyota, tỉnh Aichi, miền trung Nhật Bản suốt 18 năm, cho thấy rõ nghịch lý đó.

Dù có nhà, xe, đóng thuế đầy đủ và con trai mang quốc tịch Nhật Bản, anh Viet vẫn lo lắng trước phong trào “Người Nhật trước tiên” do Đảng Sanseito dân túy cực hữu khởi xướng.

Chỉ sau 5 năm thành lập, Đảng Sanseito đã giành 15 ghế trong Thượng viện, trở thành lực lượng đối lập lớn thứ hai, tận dụng tâm lý bất mãn vì vật giá leo thang và sự hiện diện ngày càng nhiều của người nhập cư.

Lao động ngoại quốc - mắt xích không thể thiếu của nền kinh tế Nhật

Trong bối cảnh dân số giảm kỷ lục 900.000 người năm 2024 và dự kiến chỉ còn 87 triệu người vào năm 2070, người nước ngoài đang trở thành nguồn nhân lực không thể thiếu của Nhật Bản.

Số cư dân ngoại quốc tăng thêm 350.000 người - mức cao nhất trong lịch sử, giúp bù đắp phần nào sự sụt giảm dân số bản địa.

Thành phố Toyota, trung tâm công nghiệp ô tô của Nhật, hiện có 5% dân số là người nhập cư đến từ 76 quốc gia, chủ yếu Brazil, Việt Nam, Philippines, Trung Quốc và Indonesia.

Họ làm việc trong các nhà máy, từ kỹ sư như anh Viet cho đến công nhân trong chương trình “thực tập kỹ năng” - chương trình vốn bị chỉ trích là hình thức lao động giá rẻ trá hình.

Công nhân trẻ Ho Hoang Hiep chia sẻ anh phải làm việc liên tục giữa mùa hè oi bức, xử lý hàng ngàn linh kiện mỗi ngày, đổi lại mức lương chỉ nhỉnh hơn tối thiểu. Dù vậy, công việc tại Nhật Bản vẫn giúp anh gửi tiền về quê và ấp ủ ước mơ mở xưởng riêng ở Việt Nam.

Thế nhưng không phải ai cũng tìm được chỗ đứng. Nhiều người Brazil gốc Nhật sống ở khu chung cư Homi Danchi vẫn bị xem là “người ngoài”, dù đã ở đây hàng chục năm.

Ông Paulo Fujita (80 tuổi) từng tin rằng trở lại “đất tổ” sẽ giúp gia đình hòa nhập, nhưng kỳ thị và chia cách văn hóa khiến ông thất vọng. “Ở Brazil tôi bị gọi là người Nhật Bản, còn ở Nhật Bản lại bị coi là người Brazil”, ông Fujita nói.

Mở cửa để sống còn hay khép lại để bảo vệ bản sắc?

Dù phong trào bài ngoại lan rộng, nền kinh tế Nhật vẫn buộc phải mở cửa. Tại viện dưỡng lão ở Toyota, gần 1/6 nhân viên là phụ nữ đến từ Indonesia, Việt Nam và Nepal.

Những lao động nước ngoài này gánh vác công việc nặng nhọc, song mang đến “sự tận tâm và năng lượng tích cực” cho môi trường vốn đang thiếu lao động trẻ. “Nếu mất họ, hệ thống chăm sóc người già của Nhật sẽ sụp đổ”, giám đốc viện dưỡng lão khẳng định.

Ngay cả giới chức địa phương cũng thừa nhận đa dạng văn hóa là nguồn sinh lực mới.

“Sự khác biệt khiến thành phố này thêm hấp dẫn. Toyota không thể phát triển nếu chỉ dựa vào người Nhật”, Thị trưởng Toyota Toshihiko Ota phân tích.

Thế nhưng thông điệp “Người Nhật trước tiên” của Đảng Sanseito vẫn lan nhanh, đánh vào nỗi sợ “mất bản sắc dân tộc”. Các chuyên gia cảnh báo xu hướng này có thể khiến Nhật Bản tự cô lập trong khi lực lượng lao động sụt giảm nghiêm trọng.

Giữa làn sóng đó, những người như anh Nguyen Dinh Viet vẫn âm thầm đóng góp và mong được nhìn nhận như một phần của xã hội Nhật.

“Tôi làm việc, đóng thuế và chưa từng nhận bất cứ ưu đãi nào. Tôi chỉ muốn được coi là người bình thường”, anh Viet nói.

Với dân số già hóa và nhu cầu nhân lực ngày càng cấp bách, Nhật Bản đang đứng trước ngã rẽ sinh tử, tiếp tục mở cửa để tồn tại hay khép lại trong nỗi sợ hãi mất đi chính mình.

Nhật Bản phê duyệt chính sách lưu trú mới dành cho lao động nước ngoài

Chính phủ Nhật Bản mới đây đã thông qua chính sách cơ bản nhằm triển khai một hệ thống tư cách lưu trú mới dành cho lao động nước ngoài từ tháng 4-2027.