Theo South China Morning Post, Trung Quốc đang chứng kiến làn sóng nhà khoa học đã thành danh tại Mỹ trở về quê hương để cống hiến và phục vụ quốc gia.

Sự phát triển nhanh chóng của khoa học cùng với chính sách thu hút nhân tài của Trung Quốc và các chính sách bất lợi của Washington đang khiến "dòng người" này ngày một nhiều, khiến Mỹ đứng trước nguy cơ "chảy máu chất xám ngược".

Trở về để đóng góp cho quê hương

Hồi tháng 8, giáo sư lâu năm của ĐH Harvard và là nhà thống kê hàng đầu thế giới Lưu Quân đã chính thức nhận lời mời về làm giáo sư danh dự tại ĐH Thanh Hoa danh giá của Trung Quốc.

Ông Lưu chia sẻ từng cân nhắc nhận lời mời của Trường Kinh doanh Wharton (ĐH Pennsylvania) thay vì chọn một trường ở Trung Quốc.

Tuy nhiên cuối cùng ông đã chọn Thanh Hoa vì muốn hồi hương chăm sóc mẹ già. "Mẹ tôi đã lớn tuổi và rất muốn tôi ở gần bên", ông chia sẻ.

Phát biểu tại buổi lễ chào mừng ông do ĐH Thanh Hoa tổ chức hôm 30-8, GS Lưu Quân khẳng định thêm: "Quyết định trở về của tôi xuất phát từ tình yêu với giáo dục, khoa học, và lòng yêu nước".

Ông Châu Minh, kỹ sư trưởng của tập đoàn kỹ thuật toàn cầu Altair, là một ví dụ tiêu biểu khác.

Altair là công ty hàng đầu thế giới về phần mềm kỹ thuật và khoa học tính toán. Chính ông Châu cùng Altair đã góp phần tạo nên loạt dòng máy bay dân dụng nổi tiếng thế giới như Boeing 787, Airbus A380 và 350.

Nhờ những thành tựu của mình, hồi tháng 2, ông Châu đã được vinh danh tại Học viện Kỹ thuật quốc gia Mỹ.

Tuy nhiên hồi tháng 6, ông Châu đã rời Altair để trở về Trung Quốc. Theo thông báo từ Trường Kỹ thuật thuộc Viện Công nghệ phương Đông tại thành phố Ninh Ba (tỉnh Chiết Giang), ông Châu bắt đầu giữ vị trí giáo sư kiêm hiệu trưởng đầu tiên của trường này từ tháng 6.

Trên trang cá nhân, ông Châu chia sẻ: "Tôi rất phấn khích được thúc đẩy nghiên cứu tiên phong giải quyết các thách thức toàn cầu, đồng thời truyền cảm hứng cho thế hệ nhà đổi mới công nghệ tương lai".

Phía trường nơi ông Châu mới về đầu quân cũng cho biết ông đang xây dựng đội ngũ nghiên cứu phần mềm kỹ thuật đẳng cấp thế giới, tập trung vào công nghệ lõi nhằm tăng cường năng lực đổi mới cho ngành sản xuất cao cấp Trung Quốc.

"Chảy máu chất xám ngược"

Bên cạnh nguyện vọng đóng góp cho quê hương, không ít nhà khoa học Trung Quốc đã về nước vì lý do chính trị.

Đáng chú ý là lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), nơi các nhà khoa học Trung Quốc đang gặp rào cản ngày càng lớn do những lo ngại về an ninh từ Washington.

Gần đây, bà Cao Đình, cựu quản lý nghiên cứu của Viện Nghiên cứu châu Á Microsoft (MSRA) đã rời nơi này để gia nhập Viện Nghiên cứu công nghiệp AI thuộc ĐH Thanh Hoa.

Trước đó, năm 2024, cựu phó chủ tịch MSRA Lưu Thiết Diên cũng đã rời viện này để về làm hiệu trưởng Học viện Trung Quan Thôn - cơ sở nghiên cứu AI mới được thành lập tại trung tâm đổi mới sáng tạo cùng tên, nổi tiếng với danh xưng "Thung lũng Silicon của Trung Quốc".

MSRA từng được tỉ phú Bill Gates thành lập năm 1998 để tiếp cận nguồn trí thức chất lượng cao dồi dào của Trung Quốc. Ban đầu viện này đặt cơ sở tại Bắc Kinh. Tuy nhiên, những lo ngại của Washington đã buộc MSRA chuyển hết các nhà nghiên cứu đến làm việc tại Canada.

Ngay cả khi ra nước ngoài, các nhà nghiên cứu người Trung Quốc cũng bị hạn chế phạm vi nghiên cứu đáng kể. 

Hồi năm 2023, nhóm nhà nghiên cứu Trung Quốc tại đây đã bị cấm tham gia các nhóm nhỏ có quyền truy cập sớm vào mô hình GPT-4 do OpenAI phát triển.

Hồi tháng 8, nhà khoa học nổi tiếng thế giới về ung thư Phùng Căn Sinh cũng đã quyết định về Trung Quốc sau 40 năm làm việc tại Mỹ.

Đáng chú ý, ông Phùng mới được phong là giáo sư danh dự tại ĐH California, San Diego (UCSD) hồi đầu năm. Tuy nhiên ông đã quyết định từ bỏ vị trí tại UCSD và gia nhập Phòng thí nghiệm Vịnh Thâm Quyến (SZBL), giữ chức giám đốc Viện Nghiên cứu ung thư.

"Tôi đã gia nhập SZBL và đương nhiên sẽ không giữ vị trí ở UCSD nữa. Hợp đồng của tôi kết thúc từ ngày 31-7-2025", ông Phùng chia sẻ.

Ông Phùng không chia sẻ rõ về quyết định về nước của mình. Tuy nhiên, quyết định hồi hương của ông được đưa ra gần như trùng với thời điểm Chính phủ Mỹ cắt giảm hàng loạt chính sách tài trợ nghiên cứu.

Trung Quốc bắt đầu triển khai visa K thu hút nhân tài tương phản với H-1B của Mỹ

Ngày 1-10, Trung Quốc khởi động chương trình thị thực (visa) mới nhằm thu hút nhân tài nước ngoài trong lĩnh vực khoa học và công nghệ.