Chúng ta đang ở thời kỳ dân số vàng và nguy cơ đánh mất lợi thế này đang đến gần.

Giữa lúc bức tranh tăng trưởng kinh tế có nhiều gam màu sáng, chúng ta đang đứng trước lựa chọn quan trọng, tận dụng lợi thế "dân số vàng" hay rơi vào tình trạng "dân chưa giàu đã già"?

Cảnh báo "chưa kịp giàu, dân đã già" không còn xa

Bất chấp những biến động phức tạp của kinh tế toàn cầu và khó khăn trong nước, bức tranh kinh tế - xã hội Việt Nam 9 tháng đầu năm 2025 vẫn có nhiều mảng sáng.

Quy mô GDP tăng từ 346 tỉ USD năm 2020 lên khoảng 510 tỉ USD năm 2025, đưa Việt Nam xếp thứ 32 thế giới và thứ 4 trong khu vực ASEAN. GDP bình quân đầu người đạt khoảng 5.000 USD, tăng 1,4 lần so với năm 2020.

Một nền kinh tế năng động, hội nhập sâu rộng cùng lực lượng lao động trẻ, trình độ ngày càng cao là kết quả quan trọng đáng ghi nhận.

Đó là nền tảng của niềm tin nhưng cũng cần nhìn rõ những tín hiệu cảnh báo. Chúng ta đang ở thời kỳ dân số vàng và nguy cơ đánh mất lợi thế này đang đến gần.

Việt Nam hiện có khoảng 70% dân số trong độ tuổi lao động, nhưng thời kỳ "dân số vàng" chỉ kéo dài hơn 20 năm, trong khi chúng ta đã đi được hơn nửa chặng đường. Tỉ suất sinh giảm, tuổi thọ tăng, tốc độ già hóa thuộc nhóm nhanh nhất châu Á. Cảnh báo "chưa kịp giàu, dân đã già" không còn xa.

Nhật Bản và Hàn Quốc là minh chứng rõ nét. Các nước này từng đạt mức tăng trưởng kinh tế hai con số trong nhiều năm, nhưng dân số già hóa kéo dài khiến lao động suy giảm, phát sinh nhiều hệ lụy. Nếu chúng ta không có chính sách chủ động, có thể sẽ đi vào "vết xe đổ".

Cơ cấu dân số trẻ của Việt Nam đang đối mặt với nghịch lý, nhiều người trong độ tuổi lao động nhưng thiếu kỹ năng, năng suất thấp, việc làm không ổn định. Tỉ lệ thất nghiệp trong nhóm 15-24 tuổi vẫn trên 7%. Lao động có chứng chỉ đào tạo nghề mới đạt khoảng 27%.

Năng suất lao động Việt Nam vẫn thấp hơn Thái Lan 2,5 lần, Malaysia 5 lần, Singapore 14 lần. Mức sinh giảm mạnh ở nhiều đô thị lớn, trong khi các chính sách khuyến khích sinh con còn rời rạc, chưa thực sự chạm đến tâm lý và đời sống người dân.

Bất bình đẳng cơ hội giữa các tầng lớp dân cư tiếp tục mở rộng. Người có trình độ cao ngại sinh con vì muốn đầu tư cho bản thân, trong khi người nghèo sinh nhiều nhưng thiếu điều kiện nuôi dạy.

Một "tháp dân số vàng" đang có nguy cơ mất giá vì chất lượng nguồn nhân lực chưa theo kịp tốc độ phát triển. Nếu không điều tiết bằng chính sách giáo dục và an sinh, vòng luẩn quẩn "nghèo - sinh nhiều - kém chất lượng" sẽ tái diễn.

Phải chuyển từ "mức lương tối thiểu" sang "mức lương đủ sống"

Phát triển con người phải gắn với đào tạo nghề, kỹ năng nghề nghiệp, trong đó có kỹ năng số, ngoại ngữ và đổi mới sáng tạo. Chính phủ, chính quyền, doanh nghiệp và nhà trường cần liên kết trong một hệ sinh thái nhân lực thống nhất, gắn đào tạo với nhu cầu thực tế.

Không chỉ dừng ở "đào tạo để có bằng cấp" mà phải hướng đến "đào tạo để làm việc, để thích ứng và sáng tạo". Mỗi đồng đầu tư cho giáo dục nghề, theo Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), có thể mang lại 4-5 đồng lợi ích kinh tế - xã hội dài hạn.

Một chính sách dân số hiện đại không thể tách rời chính sách tiền lương và an sinh xã hội. Đã đến lúc phải chuyển từ "mức lương tối thiểu" sang "mức lương đủ sống" - đủ để nuôi hai con, đảm bảo đời sống cơ bản cho người lao động.

Chúng ta đang cần một chương trình cải cách pháp luật tổng thể về dân số, lao động và an sinh xã hội.

Trước hết, cần sửa đổi Bộ luật Lao động theo hướng nâng tuổi nghỉ hưu hợp lý và cho phép kéo dài thời gian làm việc tự nguyện đối với những người có năng lực, sức khỏe và nguyện vọng tiếp tục cống hiến.

Cần chuyển trọng tâm từ "hạn chế sinh" sang "duy trì mức sinh hợp lý", khuyến khích sinh con, đặc biệt ở đô thị, khu công nghiệp.

Cần luật hóa các chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng, bảo hiểm và phúc lợi cho gia đình có hai con; quy định rõ trách nhiệm của Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng trong việc bảo đảm điều kiện nuôi dạy trẻ.

Song song với cải cách pháp luật, cần thúc đẩy nền kinh tế chuyển đổi sang mô hình dựa trên năng suất, công nghệ và sáng tạo.

Khi các ngành công nghiệp công nghệ cao, kinh tế số, trí tuệ nhân tạo, nông nghiệp thông minh phát triển sẽ tạo ra các công việc giá trị gia tăng cao, thu hút người trẻ ở lại thị trường lao động, hạn chế thất nghiệp, đồng thời giúp tăng năng suất quốc gia.

Thế giới đang chứng kiến sự dịch chuyển mạnh mẽ về dân số và lao động. Nhiều nước phát triển đang già đi nhanh chóng. Nếu biết tận dụng, Việt Nam có thể trở thành trung tâm lao động trẻ, sáng tạo của châu Á.

Cửa sổ dân số vàng chỉ mở trong thời gian hữu hạn, mỗi năm trôi qua mà không có hành động mạnh mẽ là một năm lợi thế bị bào mòn. Giữ vững giá trị dân số vàng không chỉ là bài toán nhân khẩu học, mà là thử thách về tầm nhìn quốc gia, dám hành động sớm để Việt Nam không chỉ đông dân, mà còn mạnh dân, giàu dân và hùng cường.

Khi dân số vượt 100 triệu người: Lao động gen Z, Alpha có hóa 'vàng mười'

Thế hệ gen Z, Alpha sẽ chiếm phần lớn trong cơ cấu dân số, trở thành lực lượng chính trong thị trường lao động 100 triệu dân. Liệu rằng Việt Nam sẽ tận dụng được tối đa năng lực của nhóm lao động này sắp tới ra sao.