Dưới bóng cây đa lịch sử này, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đọc Bản quân lệnh số 1, chính thức phát đi lời hiệu triệu dân tộc đứng lên tổng khởi nghĩa giành độc lập vẻ vang cho Tổ quốc.

Dưới tán đa lịch sử

Cây đa Tân Trào nằm ngay đầu làng Kim Long, nay là thôn Tân Lập (Tân Trào, Tuyên Quang), cách nhà cụ Hoàng Trung Dân, gia đình từng nuôi Đại tướng Võ Nguyên Giáp, dăm chục bước chân.

Cây đa hiện tại thực chất là "con cháu" của "cụ" đa chứng nhân lịch sử ngày nào. Dân làng kể "cụ" đa trước thọ đã lâu lắm! Ngày "ông Ké" về Kim Long, "cụ" đa đã mấy trăm tuổi rồi. Nơi chứng tích lịch sử này có hai cây đa, theo quan niệm của người dân trong vùng có một cây "ông" và một cây "bà". Cây đa "ông" bị đổ sau một trận bão từ hồi những năm 1990.

Chục năm trước tỉnh Tuyên Quang phải mời nhiều nhà khoa học về nghiên cứu bảo tồn cây đa. Phương án được chọn là dùng nhựa composite bọc lại thân, rễ của cây và trồng lại cây trong chính vỏ composite ấy. Theo tính toán, khi cây đa cũ mục, cây "con cháu" lớn lên, giữ lại hình hài cây đa lịch sử.

Ngoài ra xung quanh cây đa lịch sử người ta còn trồng thêm bảy cây đa khác, tượng trưng cho bảy huyện, TP (cũ) của Tuyên Quang. Tán đa bây giờ cành lá đã mọc xum xuê là "con cháu" của "cụ" đa Tân Trào cổ.

Dưới bóng cội đa lịch sử này, chiều 16-8-1945 Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đọc bản Quân lệnh số 1, ngay sau đó quân Việt Nam giải phóng đã làm lễ xuất quân tiến về giải phóng thủ đô Hà Nội trước sự chứng kiến của toàn thể đồng bào các dân tộc Việt Bắc và 60 đại biểu toàn quốc.

Dân làng chứng kiến giây phút hào hùng ấy chỉ còn duy nhất cụ Hoàng Ngọc, 89 tuổi, người chép sử làng. Cụ Ngọc là đội viên Đội Nhi đồng cứu quốc, được giao nhiệm vụ vừa chăn trâu vừa cảnh giới người lạ vào làng. Cha cụ, ông Hoàng Trung Nguyên, là liên lạc cho Bác Hồ.

Những ngày sôi sục ấy cụ Ngọc còn là đứa trẻ 9 tuổi. Bên cạnh nhà cụ là nhà ông Hoàng Tiến Sự, sau này cụ Ngọc mới biết ông Sự là chủ nhiệm Việt Minh làng Kim Long. Nhà ông Sự đón Đại tướng Võ Nguyên Giáp và nhiều lãnh đạo Việt Minh khác về ở.

Biệt đội Con Nai và lính Việt Minh

Khi "ông Ké" mới về Kim Long ở nhà ông Hoàng Trung Dân, được vài hôm thì ông chuyển vào ở trong rừng Nà Lừa (hay Nà Nưa).

Một ngày giữa tháng 7-1945, dân làng Kim Long nghe tiếng máy bay ù ù trên phía xa, rồi những tấm vải như cái nấm từ từ hạ những người da trắng mắt xanh xuống cánh đồng. Một chiếc mắc vào ngọn đa Tân Trào, phải rất lâu sau Việt Minh mới đưa được người này xuống.

Người bị mắc dù trên ngọn đa chính là thiếu tá Allison K. Thomas, chỉ huy nhóm tình báo đặc biệt Mỹ, có mật danh Con Nai (The Deer Team).

Đây là một toán đặc nhiệm của Cơ quan Tình báo chiến lược Mỹ OSS, tiền thân CIA sau này. Biệt đội Con Nai được thành lập riêng vào giữa năm 1945 có nhiệm vụ huấn luyện quân sự và chuẩn bị cơ sở cho Việt Minh tiếp nhận vũ khí để đánh đuổi quân phát xít Nhật.

Giáo sư David G. Marr - đồng giám đốc Trung tâm Dữ liệu Đông Dương, giảng dạy tại các Đại học Cornell và California (Mỹ) - đã chép lại những báo cáo, tài liệu của chỉ huy biệt đội Con Nai gửi về Mỹ.

Trong cuốn sách Vietnam 1945: The Quest for Power (sự tìm kiếm quyền lực) mô tả đội Con Nai ngày đầu đến Tân Trào được đưa tới rừng Nà Lừa, họ bước qua một cánh cổng có dòng biểu ngữ: "Chào mừng những người bạn Mỹ của chúng tôi".

Lúc ấy, biệt đội Con Nai gồm sáu thành viên bao gồm chỉ huy Thomas, trung úy Montfort, một trung sĩ gốc Việt tên Phác và ba người khác.

Đội trưởng ghi lại ngày đó ông "Hoe" (cách người Mỹ phiên âm chữ Hồ - PV) rất yếu nhưng cố gượng dậy chào đón họ. Họ được ở trong những căn lều tre mới dựng, hiện giờ là "Lán đồng minh" trong khu di tích quốc gia đặc biệt Tân Trào.

Thomas sau đó đã được Bác Hồ trong rừng Tân Trào cảm phục. Ông báo cáo về chỉ huy OSS nhanh chóng gửi vũ khí và huấn luyện Việt Minh.

Trong đợt nhảy dù lần thứ hai của đội OSS xuống Tân Trào có thêm một nam y tá và thuốc men. Lúc đó vị lãnh tụ của chúng ta đã rất yếu.

Y tá của biệt đội Con Nai chẩn đoán Bác Hồ bị nhiễm một loạt bệnh nghiêm trọng, bị sốt rét và nhiều biến chứng nhiệt đới. Họ dùng thuốc Quinine và Sulfa để tiêm cho Bác. Những người dân trong làng Kim Long đi tìm thầy lang, bốc thuốc nam... Người dần bình phục.

Ngày ấy Thomas viết trong báo cáo gửi chỉ huy OSS rằng Việt Minh rất kỷ luật, gan dạ, họ học tập nhanh kỹ năng chiến đấu. Ông không thể ngờ đó là những người đầu tiên của quân đội thiện chiến trên thế giới thế kỷ 20.

Biệt đội Con Nai hướng dẫn Việt Minh xây dựng sân bay Lũng Cò (xã Minh Thanh - Tuyên Quang) để tiếp nhận hàng viện trợ. Một thời gian ngắn khi quân Nhật đầu hàng đồng minh, đội Con Nai rút, cuộc chiến đấu thay đổi vận mệnh của dân tộc sau đó hoàn toàn nằm trong tay Việt Minh.

Tiến về Hà Nội

Chiều hôm ấy, ngày 16-8-1945 lịch sử, thi hành mệnh lệnh của Ủy ban khởi nghĩa, lễ xuất quân được cử hành.

Có mặt trong lễ xuất quân là đơn vị chủ lực của Quân giải phóng, hạt nhân là đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân do Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ thị thành lập ngày 22-12-1944.

Gần 200 chiến sĩ quân giải phóng đứng thành hai hàng dọc, trước mặt là lá cờ đỏ sao vàng năm cánh bay phấp phới, các đại biểu về dự Quốc dân đại hội và nhân dân Tân Trào đến dự tiễn đưa đoàn quân giải phóng.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp thay mặt Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc đọc bản Quân lệnh số 1. "Chúng ta phải hành động cho nhanh, với một tinh thần vô cùng quả cảm, vô cùng thận trọng. Tổ quốc đang đòi hỏi những hy sinh lớn lao của các bạn. Cuộc thắng lợi hoàn toàn nhất định sẽ về ta!" - lời hiệu triệu của Đại tướng vang lên sang sảng.

Sau lệnh xuất quân, đoàn quân giải phóng rầm rập lên đường, tiến sang giải phóng Thái Nguyên và tiến về Hà Nội. Đoàn quân vừa đi vừa hát vang bài ca "Nam tiến"...

***************

Trong căn gác nhỏ tại căn nhà số 48 Hàng Ngang (Hà Nội) có một vị khách gầy gò, một chiếc máy đánh chữ, một đôi dép cao su... Bản Tuyên ngôn độc lập ra đời từ căn gác ấy.

>> Kỳ tới: Vị khách đặc biệt trên căn gác

Hà Nội gắn biển công trình 48 Hàng Ngang, nơi Bác Hồ viết Tuyên ngôn độc lập

Sáng 18-8, TP Hà Nội đã tổ chức lễ gắn biển công trình và trưng bày triển lãm tại di tích lịch sử 48 Hàng Ngang, phường Hoàn Kiếm.