Sự phát triển mạnh mẽ của các nền tảng Douyin (phiên bản TikTok của Trung Quốc), Xiaohongshu (RedNote), Bilibili và các nền tảng video khác đã biến không gian mạng thành một "phòng khám pháp lý theo thời gian thực", nơi hàng triệu người tìm kiếm câu trả lời nhanh chóng, chi phí thấp và dễ tiếp cận hơn nhiều so với các kênh tư vấn truyền thống.

Luật sư dịch chuyển lên nền tảng số

Sự thay đổi này phản ánh xu thế chung trong ngành pháp lý tại Trung Quốc trước sự bùng nổ của ngành công nghiệp nghe nhìn, khi cả luật sư trẻ và một bộ phận luật sư kỳ cựu đều bắt đầu dịch chuyển lên nền tảng số.

Một báo cáo của trang Sixth Tone ngày 17-11 cho biết nội dung pháp lý hiện là một trong những danh mục hoạt động mạnh nhất trên Douyin, thu hút hàng tỉ lượt xem. Điều này đối lập rõ rệt với thống kê chung của ngành luật Trung Quốc: số lượng luật sư tăng 10% mỗi năm, đạt 830.000 người vào năm 2024, trong khi số vụ kiện chỉ tăng 1%.

Trong bối cảnh số lượng luật sư tăng nhanh hơn tốc độ tăng của các vụ kiện, những nền tảng hút độ phổ biến và sự chú ý của khách hàng như Douyin, Xiaohongshu hay WeChat Channel trở thành kênh quan trọng giúp nhiều luật sư tiếp cận khách hàng ngoài phạm vi quan hệ quen biết truyền thống.

Báo cáo nghiên cứu về xu hướng ngành pháp lý do Douyin công bố vào tháng 2-2025 ghi nhận số tài khoản sản xuất nội dung pháp luật trên nền tảng này đã vượt 200.000, bao gồm luật sư, giảng viên luật và những người yêu thích pháp luật.

Lượng xem nội dung pháp lý trong tháng 12-2024 tăng hơn 20% so với tháng 6-2024, trong khi lượt xem nội dung của các hãng luật đã xác minh trên nền tảng này ghi nhận mức tăng 83%.

Sixth Tone cho biết nhiều hãng luật ghi nhận số khách hàng tìm đến văn phòng sau khi theo dõi kênh trực tuyến ngày càng tăng. Chỉ tính riêng trên Douyin, hơn 80% hãng luật khẳng định hoạt động trực tuyến giúp họ có thêm khách hàng đến văn phòng.

Nội dung các buổi livestream thường xoay quanh những vấn đề gần gũi với đời sống như hôn nhân, nuôi con, chia tài sản, tranh chấp lao động hay các tình huống hình sự phổ biến, thay vì các giao dịch pháp lý phức tạp.

Theo ghi nhận của Sixth Tone, nhiều luật sư tham gia livestream cho rằng yếu tố giữ chân người xem nằm ở khả năng chuyển thuật ngữ chuyên ngành thành lời giải thích dễ hiểu.

Nhà nghiên cứu Trương Bá Siêu thuộc Viện Khoa học xã hội Thượng Hải nhận định rằng video ngắn và livestream thực chất là sự nối dài của các chương trình phổ biến pháp luật mà Bắc Kinh đã triển khai từ nhiều năm qua, nhưng khác biệt chủ yếu nằm ở tần suất xuất hiện, mức độ tương tác thời gian thực và khả năng tiếp cận rộng của các nền tảng số.

China Daily dẫn ý kiến luật sư Lý Á tại Hãng luật Trung Văn Bắc Kinh cho rằng sự phong phú và dễ tiếp cận của nội dung pháp lý phản ánh mức độ nhận thức pháp luật của công chúng đã được nâng lên, đồng thời buộc giới hành nghề phải cập nhật kiến thức, nghiên cứu án lệ và suy nghĩ phản biện nhiều hơn để đáp ứng các câu hỏi đa dạng từ người xem.

Nhiều mặt trái

Từ góc độ cung - cầu, sự lan rộng của hình thức tư vấn luật pháp trực tuyến cho thấy một vài chuyển biến tích cực. Dễ thấy nhất là việc tiếp cận thông tin cơ bản trở nên nhẹ nhàng hơn khi người cần tư vấn có thể nghe giải thích về tài sản hôn nhân, quyền nuôi con hay hợp đồng lao động chỉ bằng một thao tác mở điện thoại và xem livestream, thay vì phải tìm đọc văn bản phức tạp hay đến trực tiếp văn phòng luật sư.

Không gian tương tác trực tuyến cũng thu hẹp khoảng cách niềm tin, bởi người xem quan sát được cách luật sư phân tích, thái độ khi trả lời và phong cách xử lý tình huống trước khi cân nhắc tư vấn riêng.

Ngoài ra, chính nhịp vận hành của mạng xã hội khiến các luật sư trẻ dễ chọn đi sâu vào mảng mà họ quen thuộc như hôn nhân, lao động, thừa kế, thay vì trải rộng mọi lĩnh vực.

Tuy vậy chính hệ sinh thái nghe nhìn trực tuyến - nơi mọi thứ vận hành theo cơ chế lượng truy cập và cuộc đua thu hút sự chú ý diễn ra liên tục - lại làm nảy sinh những điểm nghẽn đáng lo ngại về chất lượng dịch vụ và chuẩn mực nghề nghiệp.

Do hiệu quả nội dung được đo bằng lượt xem và mức độ tương tác, một số tài khoản bắt đầu cường điệu hóa tình huống, chọn cách kể chuyện kịch tính hơn mức cần thiết hoặc cố tình giật gân để giữ chân người xem.

Theo China Daily, từng có một luật sư họ Trịnh ở Hồ Nam bị phạt 50.000 nhân dân tệ (7.000 USD) vì bịa đặt tình tiết trong một vụ tranh chấp, khiến dư luận hiểu nhầm về phán quyết của tòa. Những tình huống như vậy cho thấy ranh giới giữa phổ biến pháp luật và đặt tính hấp dẫn lên trên chuyên môn đang trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Một rủi ro khác liên quan trực tiếp đến quyền riêng tư của đương sự khi nhiều luật sư lành nghề cảnh báo rằng việc tiết lộ quá nhiều chi tiết về một vụ án đang xử lý, đặc biệt là vụ án hình sự hoặc vụ việc liên quan đến trẻ vị thành niên, có thể vi phạm nghĩa vụ bảo mật, xúc phạm danh dự, xâm phạm quyền riêng tư và làm tổn hại uy tín nghề nghiệp.

Chưa hết, vấn đề danh tính nghề nghiệp trên không gian số cũng là một điểm nghẽn khi người không đủ điều kiện hành nghề cũng ngang nhiên tham gia tư vấn.

Vào tháng 7, một luật sư tự xưng có tên Tây Lục với gần 150.000 người theo dõi trên Douyin đã bị cảnh sát Thành Đô tạm giữ hình sự vì lừa đảo và chiếm đoạt 4,4 triệu nhân dân tệ (khoảng 616.000 USD) của thân chủ. 

Cơ quan chức năng sau đó xác nhận người này hoàn toàn không có chứng chỉ hành nghề luật sư.

Trung Quốc yêu cầu người sáng tạo nội dung phải có bằng cấp khi bàn chuyện y học, pháp luật

Động thái mới của Trung Quốc đánh dấu bước siết chặt chưa từng có đối với giới sáng tạo nội dung, buộc họ phải có trách nhiệm hơn với nội dung mình chia sẻ, đặc biệt trong các lĩnh vực y học, tài chính hay pháp luật.