Theo chính quyền xã Ba Động, tỉnh Quảng Ngãi, khối nhà truyền thống người H'rê vừa tháo dỡ ở Khu bảo tồn văn hóa Làng Teng đã xuống cấp đến mức không thể khắc phục. Việc tháo dỡ tránh nhếch nhác và nguy hiểm.

Làng Teng từng được kỳ vọng bảo tồn văn hóa, thu hút du lịch

Thôn Làng Teng, xã Ba Động, tỉnh Quảng Ngãi (xã Ba Thành, huyện Ba Tơ cũ) là nơi sinh sống của cộng đồng người H'rê, ở đây nghề dệt thổ cẩm đặc trưng vẫn được giữ gìn và kế thừa. Nghề dệt thổ cẩm Làng Teng được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Vốn quý này được đánh giá sẽ thu hút du khách nếu phát huy đúng cách.

Hiện thực hóa mong muốn này, năm 2018 dự án "Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa thôn Làng Teng" được đầu tư, xây dựng với diện tích 1,48ha, có tổng vốn đầu tư hơn 10,5 tỉ đồng, phục dựng nhà sinh hoạt cộng đồng, các nhà sàn truyền thống, chòi lúa người Hrê, chuồng trâu... chính thức đi vào hoạt động.

Khu bảo tồn này từng thu hút được du khách, nhưng sau vài năm dần thưa vắng và xuống cấp. Năm 2022, những hư hỏng nặng bắt đầu xuất hiện ở các dãy nhà truyền thống xây dựng bằng gỗ, lợp tranh.

Mái hư hỏng, thấm dột khắp nơi, vật dụng trưng bày bên trong từ niềm tự hào văn hóa H'rê bị vứt bừa bãi. Không chỉ thưa vắng du khách, càng về sau, chính những dãy nhà hư hỏng tạo nên khung cảnh nhếch nhác.

Theo chính quyền địa phương, từng có một khối nhà hư hỏng quá mức đã được tháo dỡ trước đây. Đến ngày 22-12 thêm một dãy nhà truyền thống nữa được tháo dỡ.

Ghi nhận của phóng viên, khu bảo tồn văn hóa hiện rất hoang tàn, khắp khuôn viên đầy phân trâu bò, không được dọn dẹp, chăm sóc. Dãy nhà sàn duy nhất còn tồn tại nằm trong cảnh khóa cửa. 

Nhà truyền thống H'rê trong khuôn viên dự án vừa bị tháo dỡ hoàn toàn chỉ còn lại phần móng và đất đá, mái tranh và phần gỗ mục nát được đẩy ra phía bờ rào. Một số công trình khác như kho lúa, chuồng trâu cũng không còn hiện diện trong khuôn viên.

Riêng một nhà sàn truyền thống có trụ bê tông còn nguyên vẹn được huyện Ba Tơ cũ đầu tư khoảng 600 triệu đồng sửa chữa vào năm 2024 hiện còn sử dụng.

Theo người dân, nguyên nhân xuống cấp hư hỏng bởi vật liệu sử dụng "dễ bị tổn thương", không duy tu sửa chữa thường xuyên và cũng ít có hoạt động cộng đồng, sử dụng các dãy nhà.

Đầu tư gắn cộng đồng mới phát huy được di sản

Ông Nguyễn Văn Sinh - Chủ tịch UBND xã Ba Động - cho biết sau khi sáp nhập và tiếp nhận quản lý Khu bảo tồn văn hóa Làng Teng, tình trạng hư hỏng nghiêm trọng đã xảy ra.

Việc đánh giá thực trạng các hạng mục bị tháo dỡ là xuống cấp nghiêm trọng, không còn khả năng phục hồi. Việc tiếp tục giữ sẽ tạo khung cảnh nhếch nhác và nguy hiểm nếu chẳng may có người ở phía bên trong khu nhà và dãy nhà bất ngờ đổ sập.

Theo ông Sinh, trước khi tháo dỡ, địa phương đã tổ chức họp, lấy ý kiến người dân, các già làng và người có uy tín trong thôn. Tất cả ý kiến thống nhất việc tháo dỡ các công trình hư hỏng để đảm bảo an toàn và giữ gìn cảnh quan.

Xã cũng báo cáo Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch trước khi tháo dỡ vào ngày 22-12. Đây là quyết định được cân nhắc kỹ lưỡng, bởi công trình mang yếu tố văn hóa đặc thù.

Thời gian tới, nếu được bố trí kinh phí, xã Ba Động sẽ nghiên cứu phương án cải tạo, đầu tư lại theo hướng phù hợp hơn với nhu cầu sinh hoạt thực tế của người dân, gắn với hoạt động của các hợp tác xã, nghệ nhân địa phương ngay tại khu bảo tồn.

"Điều này sẽ phát huy được văn hóa đặc trưng của đồng bào H'rê để thu hút du khách, làm du lịch cộng đồng. Nghề dệt thổ cẩm truyền thống người H'rê ở Làng Teng thật sự là di sản quý giá, vấn đề chính là cách làm để phát huy", ông Sinh nói.

Một số hình ảnh hư hỏng tại Khu bảo tồn văn hóa Làng Teng:

30 nhà cổ Hội An xuống cấp sau bão 13, chủ tịch UBND TP Đà Nẵng yêu cầu có phương án xử lý

Trực tiếp kiểm tra hiện trạng các di tích cổ ở Hội An và ghi nhận một số công trình xuống cấp nặng, chủ tịch UBND TP Đà Nẵng yêu cầu cơ quan bảo tồn có phương án phù hợp với thực tế khu phố cổ.