Giám thị chấm thi môn ngữ văn tại Hòa Bình trong kỳ thi năm 2018 - Ảnh: VĨNH HÀ

Có một tấm ảnh được phóng viên Tuổi Trẻ chụp vào ngày 3-7-2018, khi ông Mai Văn Trinh - cục trưởng Cục Quản lý chất lượng, Bộ GD-ĐT - đi kiểm tra chấm thi ở Hòa Bình; trong tấm ảnh có 6 người: ông Trinh và 5 người trong tổ chấm thi trắc nghiệm.

Tổ trưởng chấm thi cũng là người gian lận

Sau khi kiểm tra và trao đổi với giám khảo chấm trắc nghiệm, ông Mai Văn Trinh và đoàn kiểm tra của Bộ GD-ĐT vào khu vực chấm trắc nghiệm ở Hòa Bình. Đây là khu vực cách ly với bên ngoài. Cầu thang lên đây được dựng một cánh cửa tạm, chắn ngang bậc thang. Để vào được phòng chấm trắc nghiệm phải qua hai vòng gác của cán bộ an ninh.

Phóng viên phải đứng từ xa nhìn về phía phòng chấm trắc nghiệm. Chỉ có ông Trinh tiếp cận với tổ chấm thi. Cả 5 người trong tổ chấm thi đều có mặt, trong đó có ông Nguyễn Quang Vinh, trưởng phòng khảo thí của Sở GD-ĐT Hòa Bình khi ấy.

Trong buổi hôm ấy, ông Trinh trao đổi ngắn với ông Vinh về thực hiện quy trình chấm thi. Ông Vinh khẳng định với vẻ khá tự tin rằng tổ chấm thi đảm bảo đúng quy trình, đúng quy định về cách ly nhằm bảo mật bài thi. Họ đều nói rất to nên nhóm phóng viên đứng xa đều nghe rõ. 

Tấm ảnh “lịch sử" chụp ông Mai Văn Trinh (bìa trái) và 5 người trong tổ chấm thi trắc nghiệm ở Hòa Bình (ông Vinh đứng bìa phải) - Ảnh: VĨNH HÀ

Phóng viên kịp ghi được bức ảnh. Nó đã từng được đăng trong bài ghi nhận chuyến đi kiểm tra thi của Bộ GD-ĐT với kết quả "an toàn, nghiêm túc, đúng quy chế" (khẳng định của ông Nguyễn Đức Lương - phó giám đốc Sở GD-ĐT Hòa Bình, và ông Nguyễn Quang Vinh - người hiện tại đang là một bị can đã bị bắt tạm giam).

Ngoài ông Nguyễn Quang Vinh, 4 người còn lại trong tổ chấm thi trắc nghiệm là ông Nguyễn Khắc Tuấn (chuyên viên phòng khảo thí và quản lý chất lượng giáo dục), ông Đỗ Mạnh Tuấn (phó hiệu trưởng Trường THCS&THPT nội trú huyện Lạc Thủy), ông Đào Ngọc Thuật (giáo viên Trường THPT Mường Bi, huyện Tân Lạc) và ông Nguyễn Tân Hưng (giáo viên Trường THPT Đại Đồng, huyện Lạc Sơn).

Cả 5 người này đều đã lần lượt phải làm việc với công an trong quá trình điều tra vụ việc. Có 3 trong số 5 người đã bị bắt tạm giam là ông Vinh, ông Khắc Tuấn và ông Mạnh Tuấn. 

Chính việc bắt giam này đã giúp một tấm ảnh bình thường của phóng viên trở thành tấm ảnh mang tính lịch sử của việc gian lận thi cử năm 2018 ở tỉnh Hòa Bình. Bức ảnh ghi lại thời điểm họ đang thực hiện việc chấm thi, thời điểm người đứng đầu “cục thi” đã có mặt ngay bên rìa gian lận nhưng không biết âm mưu được giấu kín trong căn phòng “đạt chuẩn về cách ly” với thế giới bên ngoài đó. Những nhân vật trong ảnh, có lẽ sẽ không bao giờ đứng cùng nhau như thế trong những mùa thi kế tiếp.

Chân dung ông trưởng phòng khảo thí

Trong suốt tháng 7-2018, khi "bão" từ Hà Giang chuyển sang Sơn La, rất nhiều tỉnh khác bị dư luận nghi vấn có bất thường căn cứ vào phân tích dữ liệu chấm thi thì Hòa Bình vẫn cố thủ việc tạo niềm tin cho cả nước về sự an toàn. 

Cho tới ngày 2-8, khi Hòa Bình được "điểm tên" trong danh sách địa phương có gian lận thi thì việc khẳng định của lãnh đạo ngành giáo dục tỉnh Hòa Bình về một kỳ thi "an toàn, nghiêm túc, đúng quy chế" chỉ là điều dối trá.

Ông Nguyễn Quang Vinh là người thứ ba bị bắt có mặt trong tấm ảnh lịch sử kia. Ông Vinh là tổ trưởng tổ chấm thi trắc nghiệm và là trưởng phòng khảo thí của Sở GD-ĐT Hòa Bình trong nhiều năm. Trong vụ gian lận thi 2018, ông Vinh là người chỉ đạo và đưa chìa khóa phòng chấm trắc nghiệm cho hai ông Tuấn trực tiếp sửa chữa bài thi gốc.

Ông Nguyễn Quang Vinh được khá nhiều nhà báo biết đến trước đó vì so với các trưởng phòng khảo thí ở các sở GD-ĐT khác, ông luôn nhiệt tình cung cấp thông tin về thi cử cho họ. Vẻ tự tin, nhiệt tình và tỏ ra công tâm khiến ông Vinh chiếm được thiện cảm và xuất hiện tên trên nhiều báo trong các mùa thi.

Khi Bộ GD-ĐT công bố điểm thi năm 2018, Tuổi Trẻ cũng từng liên hệ với ông Vinh để hỏi về tỉ lệ điểm thi cao của tỉnh Hòa Bình. Ông Vinh đã từ chối nhận xét, trước sau chỉ khẳng định việc chấm thi an toàn, nghiêm túc. Ông Vinh cũng từng khiến nhiều người hoang mang khi khẳng định: "Bộ không tin thì cứ về mà chấm".

Trả lời trên nhiều báo giữa nghi án có gian lận vào thời điểm tháng 7-2018, ông Vinh đã không quên viện dẫn về chuyến kiểm tra thi của cục trưởng Mai Văn Trinh để cho thấy Hòa Bình thực hiện nghiêm, không thể có bất cứ ai tác động được vào kết quả thi.

Đọc những lời khẳng định của ông Vinh trên báo, chúng tôi không thể không nhớ đến hành trình của mình để tìm kiếm sự dối trá của một nhà giáo. Đúng là "không ai bên ngoài tác động được vào bài thi" vì ông Vinh với tư cách là tổ trưởng tổ chấm thi trắc nghiệm đã "bao sân" việc này. 

Gian lận đã diễn ra trong phòng kín bởi những người được giao trực tiếp chấm thi. Điều hành việc gian lận là một người quá lọc lõi trong việc chấm thi và đối phó với sự kiểm soát từ bên ngoài.

Công an khám nhà của bị can Nguyễn Khắc Tuấn tại TP Hòa Bình đầu tháng 8-2018 - Ảnh: THY ANH

Kỳ tới: Bảng phong thần