Theo Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên, thực hiện lộ trình phát triển thị trường điện cạnh tranh, bộ đã chỉ đạo tách Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia (A0) thành Công ty Vận hành hệ thống điện và Thị trường điện Quốc gia (NSMO). 

Thị trường điện chưa thực sự đầy đủ và còn nhiều điểm nghẽn

Về cơ cấu ngành điện, hiện có hơn 140 nhà máy tham gia chào giá, 5 tổng công ty phân phối điện cùng hàng trăm công ty bán lẻ điện hoạt động, cùng nhiều cơ chế thị trường điện đã được ban hành. 

Tuy vậy thị trường điện Việt Nam chưa thực sự đầy đủ, còn nhiều điểm nghẽn: khó khăn, chậm trễ trong thu hút đầu tư và đàm phán giá điện; cơ chế giá chưa minh bạch, vẫn tồn tại bù chéo giữa các nhóm khách hàng; người tiêu dùng chưa có quyền lựa chọn đơn vị bán điện.

Thách thức càng lớn khi chỉ trong 5 năm tới, công suất nguồn điện phải tăng gấp ba lần hiện nay - từ 81.000MW lên 234.000 - 251.000MW theo Quy hoạch Điện VIII điều chỉnh và Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị. Nếu không có thị trường đúng nghĩa, minh bạch, việc thực hiện mục tiêu này sẽ hết sức khó khăn.

Phó tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) Nguyễn Xuân Nam cho rằng quá trình xây dựng thị trường điện cạnh tranh phải đặt trong bối cảnh đặc thù của Việt Nam. Đó là tỉ trọng năng lượng tái tạo đã chiếm tới 30% công suất hệ thống (gần 30.000MW), tạo áp lực lớn cho công tác điều độ, vận hành. 

Cùng đó, nhu cầu tăng trưởng điện 12-15%/năm là mức rất “nóng” so với nhiều nước phát triển, nơi mức tăng chỉ khoảng 3%. Nếu thiết kế thị trường không phù hợp, Việt Nam sẽ khó thu hút đầu tư mới.

Ông Bùi Quốc Hoan - Phó tổng giám đốc Tổng công ty Điện lực miền Nam (EVNSPC) - khẳng định, yếu tố cốt lõi của thị trường điện cạnh tranh chính là cơ chế giá điện. Hiện nay, vẫn tồn tại tình trạng bù chéo giữa các nhóm khách hàng và giữa các vùng miền. 

Để triển khai thị trường bán lẻ cạnh tranh cần xem xét xây dựng cơ chế giá bán lẻ điện linh hoạt, do các bên bán lẻ điện và khách hàng sử dụng điện đàm phán theo quy định thị trường điện. Các khách hàng không tham gia thị trường sẽ áp dụng giá bán lẻ điện thống nhất theo các quy định của nhà nước. 

Cần mở rộng thêm nhà cung ứng, cơ chế giá điện theo khu vực

Ông Nguyễn Anh Tuấn - Phó chủ tịch Hiệp hội Năng lượng - cho rằng một thị trường điện cạnh tranh lành mạnh chỉ có thể hình thành khi có đủ hàng hóa để mua bán. Hiện chỉ khoảng 38% tổng công suất tham gia thị trường điện. 

Nếu các nguồn điện BOT và năng lượng tái tạo đang hưởng cơ chế FIT tiếp tục không tham gia thị trường, tỉ lệ này còn thấp hơn. Điều đó đồng nghĩa với việc thị trường thiếu “người bán”, không thể phản ánh đúng quan hệ cung - cầu.

Theo ông Tuấn mọi nhà máy điện, không phân biệt quy mô và loại hình, sau thời gian ưu đãi phải tham gia thị trường điện cạnh tranh. Chỉ khi tăng dần tỉ lệ nguồn tham gia, giá điện mới phản ánh chi phí thực và tạo tín hiệu đầu tư đúng hướng.

Ngoài ra, cần giải quyết bất cập hiện nay là giá điện vẫn được tính theo mặt bằng toàn quốc, chưa phân biệt vùng miền. Điều này khiến nhà đầu tư khó đưa ra quyết định, vì không phản ánh đúng chi phí truyền tải và phân phối. 

Hiệp hội đồng tình với đề xuất nghiên cứu cơ chế giá điện theo khu vực hoặc theo nút (nodal pricing), để tạo tín hiệu đầu tư chính xác hơn, đồng thời khuyến khích khách hàng lớn tham gia thị trường.

Chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn kiến nghị Bộ Công Thương sớm nghiên cứu, chuyển sang áp dụng cơ chế giá điện linh hoạt hơn, gắn với thực tế tiêu thụ và công nghệ mới, cho phép EVN điều chỉnh giá bán lẻ điện linh hoạt hơn theo tín hiệu thị trường. 

Theo Bộ trưởng Diên, cần phải sửa đổi, bổ sung kịp thời các quy định về vận hành thị trường điện cạnh tranh ở từng cấp độ. Có lộ trình xóa bỏ bù chéo giá điện giữa các nhóm khách hàng và vùng miền, phù hợp với cấp độ thị trường cạnh tranh; ban hành quy định về giá dịch vụ phân phối, bảo đảm nguyên tắc “tính đúng, tính đủ” chi phí, đặc biệt là khâu truyền tải điện.

"Thể chế phải được cởi mở, tháo gỡ mọi nút thắt trong từng khâu của hoạt động điện lực. Như việc mạnh dạn bỏ cấp chủ trương đầu tư đối với các dự án đã nằm trong quy hoạch, để giảm bớt thủ tục, thúc đẩy tiến độ và khơi thông nguồn lực xã hội” - Bộ trưởng nhấn mạnh.

Để người dân được chọn nhà cung cấp điện

Đó là một trong những nội dung yêu cầu của Bộ Chính trị trong nghị quyết 70 về đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia.