Cần giải bài toán phá vỡ thế độc quyền ngành điện trong các khâu truyền tải, phân phối, bán lẻ điện, thúc đẩy thị trường điện cạnh tranh hoàn toàn, đúng nghĩa, thực chất, để người dân được quyền lựa chọn mua điện của EVN hay bất cứ nhà cung cấp nào khác.

Tư nhân làm "đại lý" phân phối điện cho EVN

Cung cấp điện cho khoảng 3.000 hộ dân tại xã Vĩnh Thuận (Hải Phòng) và một số xã lân cận, Công ty CP thương mại dịch vụ điện An Bình là một trong số nhiều đơn vị tư nhân đang thực hiện cung ứng, bán lẻ điện cho khách hàng cùng với nhà cung cấp lớn nhất là Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) tại Hải Phòng.

Ông Vũ Văn Quý, giám đốc Công ty An Bình và cũng là chủ nhiệm Câu lạc bộ Dịch vụ điện Hải Phòng, cho biết đơn vị cung cấp điện cho người dân từ năm 1993 đến nay.

Tại thời điểm đó, hệ thống lưới điện quốc gia không đủ năng lực đầu tư, kéo điện vào một số thôn, xã. Vì vậy, để đáp ứng nhu cầu cho bà con, phục vụ đời sống, sản xuất và phát triển kinh tế, ông Quý cùng các cộng sự mở ra công ty để xây dựng hệ thống lưới điện phân phối, trạm biến áp, hạ tầng điện phân phối nhằm bán điện trực tiếp cho người dân.

Nguồn điện bán cho người dân được công ty này mua trực tiếp từ các đơn vị phân phối điện của EVN tại lưới điện trung áp 35 kV. Sau đó công ty này hạ áp và bán điện cho khách hàng sử dụng thông qua đồng hồ tổng. Đây chẳng qua là hình thức mở công ty để làm đại lý phân phối điện cho EVN.

"Chúng tôi mua điện từ EVN qua lưới điện áp 35 kV dưới dạng bán buôn (mua sỉ), sau đó bán lại cho khách hàng với mức giá bán lẻ do Nhà nước quy định, không được vượt quá mức này.

Đối với điện sinh hoạt, EVN tính theo giá bậc thang lũy tiến, chúng tôi cũng phải mua theo giá bậc thang, nên EVN bán giá bao nhiêu thì chúng tôi bán cho dân theo giá Nhà nước quy định bấy nhiêu.

Tại Hải Phòng có 24 hợp tác xã và các doanh nghiệp bán điện như vậy, mỗi đơn vị phục vụ khoảng 2.500 đến 3.000 khách hàng trong một địa bàn nhất định, nên cũng rất muốn có cơ chế mở để tối ưu hiệu quả hoạt động" - ông Quý nói.

Ông Quý cho biết rất vui và mong muốn sớm có chính sách cụ thể để doanh nghiệp có thể tham gia thị trường kinh doanh điện. Bởi theo ông Quý, việc ban hành nghị quyết 70 của Bộ Chính trị yêu cầu tái cơ cấu ngành điện, thúc đẩy thị trường điện cạnh tranh và đa dạng các thành phần tham gia thị trường điện, đặc biệt là khâu bán buôn và bán lẻ, là rất đúng và trúng.

Ông Quý dẫn chứng: tại Hải Phòng có 24 đơn vị hợp tác xã, doanh nghiệp ngoài EVN cung cấp điện trực tiếp cho người dân và hầu hết đều mong muốn liên kết, hợp tác đầu tư hệ thống lưới trung thế, được mua trực tiếp nguồn điện từ các nhà máy sản xuất điện trên địa bàn.

Tuy nhiên hiện nay do những trói buộc về cơ chế, các đơn vị tư nhân không thể đầu tư hay mua điện từ các đơn vị sản xuất cung ứng điện khác mà vẫn chủ yếu mua từ EVN và bán lại cho người dùng.

Tương tự, ông Nguyễn Bá Quân - Giám đốc Hợp tác xã nông nghiệp Liên Hà (Đan Phượng, Hà Nội) - cho hay cũng đang cung cấp điện cho khoảng 2.000 hộ dân tại địa bàn. Mua điện từ nguồn cấp điện áp 35 kV mà EVN cung cấp, đơn vị này cũng bán điện cho người dân theo mức giá mà Chính phủ quy định.

Tuy nhiên, bài toán nâng cao chất lượng dịch vụ và liên tục phải đầu tư trạm biến áp, đường dây, cột, công tơ, đảm bảo các tiêu chuẩn, tiêu chí cung cấp điện nhằm giảm tổn thất điện năng là vấn đề đặt ra với đơn vị này.

Bởi vậy mà ông Quân cũng mong muốn có cơ chế mở để các doanh nghiệp cung ứng điện tư nhân được mở rộng đầu tư, hợp tác với các đơn vị, tăng thêm nguồn lực nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ cho khách hàng.

Cùng với đó có cơ chế mở để các đơn vị bán lẻ điện được mua điện từ các đơn vị ngoài EVN, trực tiếp từ các nhà sản xuất điện nhằm tối ưu chi phí đầu vào, hoặc mua bán trên thị trường điện, từ đó đưa ra những mức giá cạnh tranh cho khách hàng sử dụng cuối cùng.

Do chưa có cơ chế cụ thể nên ông Quân cho rằng hiện nay phần lớn các đơn vị bán lẻ điện quy mô nhỏ vẫn "quanh quẩn" phục vụ khách hàng trên địa bàn, đầu tư nhỏ lẻ và cố gắng tối ưu chi phí thông qua giảm tổn thất điện năng trên lưới phân phối.

Bán lẻ kiểu... nửa vời

Cùng với EVN đang là đơn vị nắm vai trò chi phối trong khâu bán lẻ điện, hiện trên thị trường điện Việt Nam còn có 724 doanh nghiệp mua sỉ điện của EVN để bán lẻ lại cho người dân.

Ông Trịnh Quốc Vũ - phó cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) - thông tin như trên và cho biết thêm lượng điện mà những đơn vị trên cung cấp cho người dân hiện chiếm khoảng 8,59% thị phần. Như vậy, sản lượng điện thương phẩm mà EVN đang bán trực tiếp cho khách hàng chiếm hơn 91,4% thị phần.

Ông Vũ cũng khẳng định với việc đưa ra lộ trình mở rộng thị trường điện sang cấp độ thị trường điện bán lẻ cạnh tranh thì chắc chắn sẽ có thêm nhiều đơn vị mua sỉ và bán lẻ điện lại cho người dân, từ đó sẽ hình thành thị trường cạnh tranh trong việc bán lẻ điện.

Và từ đây, khách hàng sẽ có nhiều lựa chọn hơn trong việc mua điện. Chắc chắn người dân sẽ chọn nhà cung cấp bán lẻ điện có giá cạnh tranh, mang lại lợi ích cho họ nhất.

Ngoài ra, hiện nay cũng đã có nghị định 80 của Chính phủ quy định về cơ chế mua bán điện trực tiếp. Có nghĩa cho phép khách hàng sử dụng điện với số lượng lớn được mua điện trực tiếp từ các đơn vị phát điện năng lượng tái tạo.

Nhận xét về những chính sách trên, ông Vũ cho rằng đây là cơ chế đột phá giúp chúng ta tiến gần hơn đến thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. Điều đó có nghĩa giúp các doanh nghiệp, công ty sử dụng điện nhiều có thể lựa chọn mua điện từ EVN hay bất cứ doanh nghiệp nào khác.

"Việc này chắc chắn sẽ thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh, giúp phát triển các nguồn năng lượng tái tạo và giúp đạt được mục tiêu net zero vào năm 2050", ông Vũ nói.

Tuy nhiên, nhìn ở góc độ thực tế, một chuyên gia trong ngành điện lại cho rằng các đơn vị đang cung cấp điện cho người dân hiện nay chỉ mang tính nhỏ lẻ, manh mún, như làm đại lý phân phối điện cho EVN.

Do đó chưa thể gọi họ là "đơn vị bán lẻ điện" được. Bởi đây phần nhiều là các hợp tác xã dịch vụ cung cấp điện, hoặc các doanh nghiệp làm dịch vụ điện được mở ra làm nhiệm vụ cung cấp điện cho những địa bàn làng xã mà trước đây EVN chưa tới được.

Việc hình thành nên những đơn vị này có yếu tố lịch sử và để giảm tổn thất phân phối, giảm gánh nặng đầu tư lưới điện cho EVN trong thời kỳ trước, cũng như đáp ứng yêu cầu cung ứng điện cho những địa bàn EVN chưa thể triển khai.

Cũng theo vị chuyên gia trên, những đơn vị bán lẻ điện cho người dân hiện nay dù mang tiếng là "mua buôn", mua sỉ điện từ EVN nhưng thực chất việc mua bán điện ấy vẫn chỉ được xem là "mua lẻ" bởi số lượng điện mua và phân phối của họ chỉ chiếm thị phần rất nhỏ so với lượng điện mà EVN cung cấp trực tiếp cho người tiêu dùng hiện nay.

Ngoài ra, việc phân phối, bán lẻ điện của các đơn vị này cũng được giới hạn trong phạm vi vùng, địa bàn được cấp phép ở phạm vi nhất định và hoạt động nhỏ lẻ.

"Về bản chất, đây là những doanh nghiệp được tham gia cung cấp điện đến người dân chứ không phải là đơn vị bán lẻ đúng nghĩa trong thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, bởi hiện nay thị trường này chưa được hình thành đầy đủ, đúng nghĩa" - vị chuyên gia phân tích thêm.

Ông Nguyễn Thanh Nghị: Tăng quyền của khách hàng trong lựa chọn đơn vị cung cấp điện

Ông Nguyễn Thanh Nghị nêu rõ nghị quyết 70 yêu cầu tăng quyền lựa chọn của khách hàng trong tiếp cận và lựa chọn đơn vị cung cấp điện phù hợp với nhu cầu.