Bà được tiêm hai liều vắc xin ARNm cá nhân hóa kèm theo hóa trị. Bốn năm sau, bệnh ung thư biến mất.

Các loại vắc xin ung thư được phê duyệt

Trong bài nghiên cứu với tiêu đề "Vắc xin ung thư: Quá khứ, hiện tại và tương lai - Bài tổng thuật", nhóm tác giả tại Đại học Windsor (Canada) và Viện Ung thư Barbara Ann Karmanos (Mỹ) ghi nhận vắc xin ung

thư đã được nghiên cứu từ những năm 1980 nhưng sau nhiều thập niên, có rất ít vắc xin ung thư được phê duyệt.

Đến nay, Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) chỉ phê duyệt sáu loại vắc xin ung thư gồm bốn loại vắc xin phòng ngừa và hai loại vắc xin điều trị. Bốn loại vắc xin phòng ngừa gồm có vắc xin viêm gan B phòng ngừa ung thư biểu mô tế bào gan (HCC) do nhiễm vi rút viêm gan B (HBV) cùng với ba loại Cervarix, Gardasil-4 và Gardasil-9 đều có công dụng phòng ngừa các bệnh ung thư cổ tử cung, hầu họng, hậu môn, dương vật và âm hộ - âm đạo do nhiễm vi rút gây u nhú ở người (HPV lây truyền qua đường tình dục).

Vắc xin phòng vi rút HBV được phê duyệt từ đầu những năm 1980 và vắc xin phòng vi rút HPV có từ năm 2006. Đến nay chưa có vắc xin nào phòng ngừa bệnh ung thư không do vi rút (ung thư do các yếu tố khác như di truyền, lối sống, tiếp xúc với chất gây ung thư, môi trường...) được phê duyệt.

Hai loại vắc xin điều trị ung thư được phê duyệt gồm: Bacillus Calmette-Guerin (BCG) điều trị ung thư bàng quang không xâm lấn cơ (NMIBC) nguy cơ cao và Sipuleucel-T (Provenge) điều trị ung thư tuyến tiền liệt kháng cắt tinh hoàn (CRPC). Vắc xin BCG được phê duyệt vào giữa những năm 1970 còn vắc xin Sipuleucel-T (Provenge) được phê duyệt vào tháng 4-2010 sau gần 30 năm nghiên cứu. 

Sipuleucel-T chủ yếu được dùng cho bệnh nhân lớn tuổi và bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt đã di căn (giai đoạn cuối). Đây là loại vắc xin cá nhân hóa (vắc xin được sản xuất để chỉ sử dụng cho một bệnh nhân).

Cơ sở dữ liệu PubMed Central thuộc Thư viện Y học quốc gia Mỹ ghi nhận ngoài bốn loại vắc xin phòng ngừa và hai loại vắc xin điều trị, hiện có hơn 120 loại vắc xin ung thư đang được thử nghiệm lâm sàng, hầu hết trong giai đoạn 1 và giai đoạn 2. Có 26 thử nghiệm lâm sàng đang được thực hiện ở giai đoạn 2 và giai đoạn 3.

Thông thường thử nghiệm lâm sàng gồm bốn giai đoạn. Giai đoạn 1 thử nghiệm cho từ 20 - 100 người kéo dài từ sáu tháng tới một năm. Giai đoạn 2 thử nghiệm cho từ 100 - 500 người từ sáu tháng tới một năm. Giai đoạn 3 thử nghiệm cho từ 1.000 - 5.000 người kéo dài từ 1 - 4 năm. Giai đoạn 4 được tiến hành sau khi vắc xin được phê duyệt và đưa ra thị trường. Vắc xin sẽ được thử nghiệm cho nhiều ngàn người kéo dài từ 1 - 4 năm.

Tạp chí The Scientist (Canada) lưu ý thông thường vắc xin điều trị ung thư chỉ có chức năng ngăn ngừa khối u tái phát chứ không thể tiêu diệt hoàn toàn khối u hoặc loại bỏ phần lớn khối u như nhiều người lầm tưởng. Như vậy vắc xin không chữa khỏi hoàn toàn ung thư mà chỉ giúp kéo dài thời gian sống của bệnh nhân.

Hai lợi ích và hai thách thức của vắc xin điều trị ung thư

Vắc xin điều trị ung thư có chức năng dạy cho hệ miễn dịch của chúng ta làm quen với các protein đặc hiệu do khối u của bệnh nhân sản sinh ra (được gọi là kháng nguyên) để khi phát hiện các protein bất thường như vậy, hệ miễn dịch sẽ tấn công và ngăn chặn khối u phát triển. Đây là một thách thức lớn vì tế bào ung thư là kẻ thù bên trong, do vậy vắc xin phải dạy cho hệ miễn dịch phân biệt tế bào ung thư khác với các tế bào khác để tránh trường hợp "quân ta đánh quân mình".

Nếu đạt được mục đích này, vắc xin điều trị ung thư sẽ có hai lợi thế hơn các liệu pháp khác. Một là có thể tiêm vắc xin trong thời gian ngắn, sau đó không cần tiêm nữa vì hệ miễn dịch đã học cách tự chiến đấu. Hai là tác dụng phụ ít hơn so với hóa trị hoặc xạ trị. Dù vậy vẫn có hai thách thức cản trở. 

Một là vắc xin chỉ nhằm tấn công một kháng nguyên trong khi tế bào khối u lại có nhiều loại kháng nguyên khác nhau. Nếu một số tế bào ung thư bị tấn công, nhiều tế bào ung thư khác vẫn có thể sống sót. Hai là đối với bệnh nhân có quá nhiều tế bào ung thư, vắc xin không đủ mạnh để tiêu diệt hết tế bào ung thư.

BS.TS Scheinberg tại Trung tâm Ung thư Memorial Sloan Kettering (Mỹ) giải thích: "Vắc xin sẽ thực sự hiệu quả hơn nếu mang tính đặc hiệu, có tác dụng mạnh, có thể tấn công nhiều kháng nguyên và được tiêm khi cơ thể chưa có nhiều tế bào ung thư".

Hiện nay, có hai xu hướng tiên tiến điều chế vắc xin ung thư gồm vắc xin ung thư ARNm cá nhân hóa (điều chế riêng cho từng bệnh nhân) và vắc xin làm sẵn (sản xuất đại trà). Bác sĩ y khoa Vinod Balachandran ở Trung tâm Ung thư Memorial Sloan Kettering đã hướng dẫn thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 1 đối với vắc xin ARNm cá nhân hóa điều trị ung thư tuyến tụy mang tên Autogene Cevumeran do hai công ty công nghệ sinh học BioNTech (Đức) hợp tác với Genentech (Mỹ) phát triển. Kết quả cho thấy vắc xin ARNm được tiêm cho bệnh nhân sau phẫu thuật cắt khối u tuyến tụy đã kích thích sản sinh các tế bào miễn dịch nhận diện kháng nguyên trong khối u. Thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 2 đang được tiến hành.

Vắc xin làm sẵn có chức năng tìm kiếm và nhắm vào mục tiêu là một kháng nguyên có trong hầu hết các tế bào ung thư nhưng không có trong tế bào bình thường. BS.TS Scheinberg đã phát triển vắc xin nhắm vào kháng nguyên WT1 có trong tế bào ung thư của hơn 95% số người mắc bệnh bạch cầu tủy cấp tính (ung thư máu cấp tính), ung thư buồng trứng và u trung biểu mô. 

Đây là loại vắc xin peptide có chức năng kích hoạt phản ứng miễn dịch của mục tiêu bằng các peptide tổng hợp (các chuỗi axit amin được tạo ra trong phòng thí nghiệm). Vắc xin đang được thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3. Ông bày tỏ hy vọng: "Vắc xin làm sẵn này có thể được sản xuất hàng loạt và bảo quản trong lọ trong tủ lạnh để sẵn sàng sử dụng, do đó sẵn sàng để dùng và giá cả phải chăng hơn".

-----------------------------------

Đã ba năm từ ngày căn bệnh ung thư máu quái ác thoái lui, chị Đinh Thị Tuyết Trinh (34 tuổi, ngụ xã Tân Phú, Đồng Nai) hiện là mẹ của em bé 7 tháng tuổi. Chị hạnh phúc bên gia đình nhỏ, có người chồng hết lòng yêu thương mình.

Kỳ tới: Ung thư máu thoái lui và hạnh phúc làm mẹ

Cuộc chiến trường kỳ chống ung thư - Kỳ 7: Vắc xin dành riêng cho một bệnh nhân

Ông Janusz Racz (68 tuổi) là chuyên gia về trí tuệ nhân tạo (AI) người gốc Ba Lan cư trú ở London (Anh) được 10 năm. Ông có ba con và sáu cháu. Cách đây hai năm, ông thấy khó thở.