Ở Bangkok (Thái Lan), bụi mịn PM2.5 đang đẩy thành phố này vào giai đoạn ô nhiễm không khí nghiêm trọng ngay từ đầu mùa đông. Nhiều quận trung tâm ghi nhận nồng độ PM2.5 lên tới 50 - 63 microgam/m³, vượt xa ngưỡng an toàn 37,5 microgam/m³. 

Chính quyền Bangkok buộc phải khuyến nghị người dân làm việc tại nhà, đeo khẩu trang đặc dụng và hạn chế hoạt động ngoài trời. Chất lượng không khí giờ đây không chỉ là vấn đề y tế mà còn đe dọa du lịch, kinh tế khi mùa cao điểm năm mới đang đến gần, theo báo Nation.

Khủng hoảng ô nhiễm không khí lan rộng

Cách Bangkok không xa, Hà Nội cũng thường xuyên ghi nhận mức bụi mịn vượt chuẩn Tổ chức Y tế thế giới (WHO) nhiều lần. Nhưng mức độ căng thẳng nhất vẫn nằm ở Nam Á, nơi New Delhi (Ấn Độ) được xem là"thủ phủ khói mù" của thế giới.

Đài CNN đưa tin chỉ trong tháng 11, chỉ số ô nhiễm tại thành phố hơn 30 triệu dân này nhiều lúc đã cao gấp 20 lần giới hạn an toàn, khiến bệnh viện quá tải, đặc biệt với trẻ em. 

Ho kéo dài, đau đầu, rát họng và khó thở trở thành tình trạng chung khi gần 80% hộ gia đình ở Delhi báo cáo có thành viên mắc các triệu chứng liên quan đến ô nhiễm chỉ trong tháng qua.

Ở châu Âu, dù đã đạt nhiều tiến bộ, khối Liên minh châu Âu (EU) vẫn ghi nhận 182.000 ca tử vong liên quan đến ô nhiễm trong năm 2023. Có tới 95% cư dân đô thị tại châu Âu tiếp tục sống trong bầu không khí vượt xa mức khuyến nghị của WHO. Ý, Ba Lan và Đức chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, theo Đài Euronews.

Với các thành phố đang phát triển, vòng luẩn quẩn "giao thông - xây dựng - đốt rơm rạ - nghịch nhiệt" đang trở thành quy luật lặp lại hằng năm. Ngay cả những biện pháp phản ứng nhanh như rửa đường, phun sương hay đóng cửa trường học cũng chỉ giảm bớt phần nào chứ không giải quyết triệt để.

Tìm kiếm giải pháp

Một trong những biện pháp được áp dụng tại Đông Nam Á là điều chỉnh thời tiết. Thái Lan vừa kích hoạt Dự án Tạo mưa hoàng gia với 3 đơn vị điều chỉnh thời tiết và 5 máy bay, với mục tiêu giảm bụi mịn PM2.5 tại Bangkok. 

Dựa trên kỹ thuật do cố Quốc vương Bhumibol phát triển, chiến dịch gồm rải đá khô, kiểm soát nghịch nhiệt và gieo mây để hấp thụ hạt bụi. Tuy nhiên, hiệu quả thực tế vẫn cần đánh giá thêm.

Tại Ấn Độ, hàng loạt thí nghiệm gieo mây trị giá hàng trăm nghìn USD đã thất bại. Các nhà khoa học đánh giá với Hãng tin AFP rằng đây chỉ là "ảo tưởng tốn kém", không giải quyết được nguyên nhân gốc rễ từ giao thông, công nghiệp và đốt rơm rạ. Không khí ô nhiễm trở lại gần như ngay lập tức sau khi mưa dừng.

Trong bối cảnh ấy, Ấn Độ bắt đầu chuyển sang chiến lược dài hạn. Chính quyền thành phố đang thúc đẩy điện hóa toàn bộ xe buýt, hướng tới loại bỏ dần xe chạy bằng khí CNG vào năm 2028. 

Từ nay đến 2030, toàn bộ các hãng taxi và dịch vụ giao hàng cũng phải chuyển sang xe điện - bước đi được kỳ vọng giảm đáng kể khói mù tại thủ đô.

Trung Quốc đưa ra mô hình khác - mạnh mẽ, toàn diện và nhanh chóng. Trang tin tức Mint cho biết sau khủng hoảng không khí năm 2013, Bắc Kinh đóng cửa hơn 2.000 nhà máy gây ô nhiễm, loại bỏ 3.000 lò hơi nhỏ, giảm 30% tiêu thụ than, mở rộng 1.000km tàu điện ngầm, áp dụng hạn ngạch biển số xe, đưa xe điện chiếm 40% doanh số và trồng thêm 100 triệu cây. 

Trung Quốc cũng xây dựng mạng lưới 1.500 trạm đo PM2.5 theo thời gian thực, cho phép người dân giám sát qua ứng dụng điện thoại.

Nhờ đó, chỉ trong 4 năm, Bắc Kinh giảm được 35% lượng bụi mịn PM2.5, trong khi cả nước giảm 25%. Đến năm 2020, kế hoạch hành động toàn quốc tiếp tục cắt thêm 150 triệu tấn than, nâng năng lượng sạch lên 15% và góp phần tăng tuổi thọ người dân thêm 2 năm, với riêng Bắc Kinh tăng thêm 4,6 năm nhờ không khí sạch hơn.

Ở cấp độ toàn cầu, hội nghị WHO tại Cartagena (Colombia) vào tháng 3 năm nay cho thấy 17 quốc gia cùng nhiều thành phố và tổ chức cam kết giảm một nửa tác động sức khỏe do ô nhiễm không khí vào năm 2040. Cam kết này nhấn mạnh: không khí sạch là quyền con người, không phải đặc quyền.

Kinh nghiệm của những nước thành công cho thấy chỉ khi kết hợp kiểm soát công nghiệp, giảm phương tiện cá nhân, thúc đẩy giao thông xanh và chuyển đổi năng lượng thì chất lượng không khí mới có thể cải thiện bền vững.

Ô nhiễm không khí từng làm giảm chỉ số IQ của dân châu Âu

Ô nhiễm không khí đã gây tổn thương thần kinh và làm giảm IQ trên diện rộng ở châu Âu vào thời kỳ hoàng kim của đế chế La Mã, theo nghiên cứu mới đây.