Cơ quan chức năng đang lấy ý kiến dự thảo nghị quyết về bỏ thủ tục công chứng, xác định tình trạng hôn nhân trong các giao dịch mua bán nhà đất, phương tiện giao thông với các trường hợp đã số hóa, làm sạch dữ liệu.

Theo dự thảo, khi thực hiện các giao dịch như mua bán, chuyển nhượng, tặng cho, thế chấp, thừa kế quyền sử dụng đất hay mua bán, sang tên phương tiện giao thông, người dân sẽ không cần công chứng hợp đồng.

Bạn đọc Phạm Ngọc Sơn gửi đến Tuổi Trẻ Online bài viết chia sẻ thêm về vấn đề trên.

Công chứng là rào cản hay hàng rào bảo vệ?

Phải khẳng định đây là nghị quyết quan trọng, mang tính đột phá trong cải cách thủ tục hành chính. 

Tuy nhiên khi thực hiện các giao dịch như mua bán, chuyển nhượng, tặng cho, thế chấp, thừa kế quyền sử dụng đất hay mua bán, sang tên phương tiện giao thông, người dân sẽ không cần công chứng hợp đồng. Dù dự thảo không tuyên bố loại bỏ hoàn toàn nhưng cũng có những trăn trở.

Hoạt động công chứng từ lâu đã đóng vai trò là một "chốt chặn" pháp lý quan trọng, đảm bảo sự an toàn, ổn định cho các giao dịch dân sự, đặc biệt là những giao dịch có giá trị lớn như bất động sản và phương tiện giao thông.

Nhiều người cho rằng công chứng chỉ là một thủ tục hành chính đơn thuần, bản chất là một dịch vụ  pháp lý do công chứng viên thực hiện để chứng nhận tính xác thực và hợp pháp của hợp đồng, giao dịch.

Nhưng công chứng viên không chỉ xác thực chữ ký. Họ có trách nhiệm xác định năng lực hành vi dân sự của các bên, đảm bảo sự tham gia hoàn toàn tự nguyện, không bị lừa dối, đe dọa hay cưỡng ép. 

Họ phải giải thích cặn kẽ về quyền, nghĩa vụ và hậu quả pháp lý của giao dịch, đảm bảo các bên hiểu rõ điều mình đang làm. Đây là quá trình đòi hỏi sự tương tác trực tiếp, khả năng phán đoán và kinh nghiệm pháp lý để nhận diện những rủi ro tiềm ẩn mà máy móc hay các thuật toán khó có thể thay thế.

Vai trò này đặc biệt quan trọng trong việc bảo vệ những nhóm người yếu thế trong xã hội như người cao tuổi, người có hạn chế về khả năng đọc, nghe, nói, hoặc không thông thạo ngôn ngữ.

Như vậy, việc pháp luật quy định một số giao dịch quan trọng phải được công chứng không phải để tạo thêm rào cản, mà là để dựng lên một hàng rào bảo vệ, phòng ngừa tranh chấp, góp phần duy trì trật tự và sự ổn định xã hội.

Những rủi ro tiềm ẩn từ giao dịch điện tử không có công chứng viên

Dự thảo nghị quyết đề xuất một quy trình giao dịch hoàn toàn trên môi trường điện tử, nơi các bên sử dụng tài khoản định danh điện tử mức 2 (VNeID) để xác thực và ký kết hợp đồng trên Cổng dịch vụ công quốc gia. Các hợp đồng được ký theo phương thức này có giá trị pháp lý tương đương hợp đồng có công chứng.

Đây là một bước tiến đột phá.

Nhưng sẽ trở thành rủi ro nếu thiếu đi cơ chế kiểm soát cốt lõi. Việc xác thực danh tính qua VNeID chỉ có thể trả lời câu hỏi ai đang thực hiện giao dịch nhưng liệu họ có thực sự tự nguyện và hiểu rõ mình đang làm gì không?

Thực tế đã cho thấy không gian mạng là nơi tiềm ẩn vô số rủi ro, thậm chí là nguy cơ lừa đảo, chiếm đoạt thông tin. Hoàn toàn có khả năng một người bị đe dọa, cưỡng ép phải thao tác trên điện thoại của chính mình, hoặc tài khoản VNeID của họ bị chiếm quyền điều khiển để thực hiện các giao dịch gian dối. 

Trong những trường hợp này, chữ ký số được xác thực vẫn là của chủ tài khoản, nhưng ý chí thực sự của họ đã bị xâm phạm. Sẽ ra sao khi giao dịch bị tuyên vô hiệu, và quyền lợi của người bị hại sẽ được bảo vệ ra sao?

Cần tích hợp công chứng vào chuyển đổi số

Chúng ta hoàn toàn có thể đưa công chứng trở thành một mắt xích giá trị và hiệu quả trong chuỗi chuyển đổi số. 

Vấn đề cốt lõi người dân đang gặp phải không hoàn toàn nằm ở bản thân hoạt động công chứng, mà ở việc phải cung cấp quá nhiều giấy tờ thủ công và sự thiếu liên thông giữa các cơ quan nhà nước.

Luật Công chứng 2024 đã mở đường khi quy định người yêu cầu công chứng không phải nộp các giấy tờ nếu thông tin đã được khai thác từ Cơ sở dữ liệu quốc gia. 

Vấn đề hiện nay là đa số các tổ chức hành nghề công chứng vẫn chưa được cấp quyền truy cập vào các cơ sở dữ liệu quan trọng về dân cư, hộ tịch, đất đai.

Hãy hình dung một quy trình lý tưởng: Người dân đến văn phòng công chứng, chỉ cần cung cấp mã định danh cá nhân. Công chứng viên, với quyền truy cập được cấp, sẽ ngay lập tức xác minh thông tin nhân thân, tình trạng hôn nhân, tình trạng tài sản từ các cơ sở dữ liệu quốc gia. 

Điều này không chỉ giúp cắt giảm toàn bộ giấy tờ như giấy xác nhận tình trạng hôn nhân, bản sao căn cước công dân, mà còn đảm bảo độ chính xác và an toàn tuyệt đối.

Sau khi công chứng viên thực hiện đầy đủ nghiệp vụ của mình - từ việc kiểm tra năng lực hành vi, xác thực ý chí tự nguyện, đến việc soạn thảo hợp đồng theo đúng nhu cầu và quy định pháp luật - văn bản công chứng sẽ được số hóa và ký số.

Kết quả này sẽ được liên thông điện tử trực tiếp đến các cơ quan đăng ký đất đai hoặc đăng ký phương tiện. Cơ quan nhà nước chỉ cần dựa trên văn bản công chứng điện tử có giá trị chứng cứ không phải chứng minh để hoàn tất thủ tục, không được phép yêu cầu người dân nộp thêm bất kỳ giấy tờ nào đã được xác thực.

Việc này vừa giảm thiểu phiền hà cho người dân, vừa giữ lại được "bộ lọc" an toàn pháp lý mà chỉ con người với nghiệp vụ chuyên sâu mới có thể đảm nhiệm.

Yêu cầu bỏ thói quen bắt dân nộp bản sao có chứng thực

Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị yêu cầu các cơ quan, xã phường tiếp nhận bản sao không cần chứng thực để giảm áp lực đi lại cho người dân, cải cách hành chính.