Bức hình 18 năm trước giờ khiến ông Trudeau gặp rắc rối lớn - Ảnh: Global News Canada

Do chiến dịch tranh cử năm nay chỉ diễn ra trong 40 ngày, bốn đảng lớn vừa cố gắng đánh bóng hình ảnh của mình vừa tranh thủ trực tiếp hoặc gián tiếp bới lông tìm vết để hạ bệ các đối thủ.

Đảng Tự do (Liberal), đảng cầm quyền vừa rồi, rất tích cực tìm cách bêu xấu ứng cử viên và thủ lãnh các đảng khác, nhất là Đảng Bảo thủ (Conservative), đối thủ chính của Đảng Tự do. Mục đích là để "chuyển đài", tránh bị chú ý về những vụ xìcăngđan gần đây của Đảng Tự do.

Nổi cộm nhất là vụ Văn phòng thủ tướng bị cáo buộc can thiệp để Tập đoàn xây dựng và công chánh SNC-Lavalin ở Quebec (quê của Trudeau) tránh bị truy tố hình sự. Vì vụ này mà hai nữ bộ trưởng tài năng trong nội các Trudeau từ chức vì mất lòng tin và bất đồng, và sau đó hai bà bị đuổi ra khỏi khối dân biểu (caucus) Đảng Tự do tại Hạ viện.

Cũng vì vụ này, Thủ tướng Trudeau bị ủy viên đạo đức của Quốc hội kết luận vi phạm Đạo luật xung đột lợi ích. (Trước đây, Trudeau từng một lần bị kết luận vi phạm luật này vì được tỉ phú Aga Khan cho gia đình và bạn bè đi nghỉ miễn phí trên đảo thuộc sở hữu của Khan, cũng là một nhà vận động hành lang có đăng ký).

Một vụ cũng đình đám khác là vụ truy tố phó đô đốc Mark Norman về tội bội tín và lộ bí mật nhà nước, dù vụ này cuối cùng phải hủy bỏ vì thiếu chứng cứ, và luật sư biện hộ trưng được những thông tin cho thấy vụ việc có thể có động cơ chính trị. Chính phủ Trudeau lặng lẽ dàn xếp bồi thường khá nhiều cho sĩ quan cao cấp rất uy tín này.

Nhiều ứng cử viên của Đảng Tự do cũng là mục tiêu bị bới móc. Nhưng chỉ mới một tuần sau khi chiến dịch tranh cử bắt đầu từ ngày 11-9, ai ngờ chính người đứng đầu đảng cầm quyền dính đòn, mà không phải do các đảng đối lập tung ra.

Chuyện 18 năm trước

Hôm 18-9, ông Trudeau dính một cú nặng, nhất là với một chính khách đi đâu - quốc nội lẫn quốc tế - cũng hô hào các giá trị "progressive" (cấp tiến) và "inclusive" (dung nạp mọi thành phần, không kỳ thị).

Tạp chí Time nhận được một tấm ảnh chụp Trudeau trong đêm gala có chủ đề Arabian Nights ([1.001] Đêm Ả Rập) năm 2001 tại một trường tư thục ở Vancouver, nơi Trudeau làm giáo viên. Trong ảnh, Trudeau hóa trang bôi đen mặt, tay và quấn turban trên đầu.

"Quả bom" này khiến Trudeau phải tổ chức họp báo ngay trên máy bay trên đường vận động tranh cử. Ông xin lỗi về hành động này, nói rằng lúc đó không nghĩ đó là kỳ thị chủng tộc ("racist"), nhưng bây giờ thấy đó là kỳ thị chủng tộc, nên chịu hoàn toàn trách nhiệm về nó.

Các ký giả trên máy bay tới tấp căn vặn, nhưng Trudeau vẫn tỉnh queo lặp đi lặp lại đại ý rằng chuyện đó đúng là sai, nhưng xin dân Canada tha thứ để cùng nhau tiến tới ("move forward": cũng là khẩu hiệu tranh cử lần này của Đảng Tự do), và cam đoan thực hiện lời hứa xây dựng một đất nước Canada có tính dung nạp.

Trong vụ mặt đen này, Trudeau đã mau mắn xin lỗi vì biết đây là vấn đề cực kỳ nhạy cảm ở một đất nước đa văn hóa, đông di dân. Trudeau hiểu chuyện này rất nghiêm trọng, rất dễ khiến mất phiếu trong một kỳ bầu cử mà Đảng Tự do và Đảng Bảo thủ đang so kè sát sao theo những cuộc thăm dò dư luận mới nhất.

Nên nhớ là Trudeau vốn không dễ nói lời xin lỗi. Trong vụ SNC-Lavalin, Trudeau chấp nhận kết luận của ủy viên đạo đức (là ông phạm luật đạo đức), nhưng trước sau vẫn nhất mực không chịu xin lỗi.

Trước khi Trudeau họp báo trên máy bay để xin lỗi, dưới mặt đất thủ lãnh Đảng Tân dân chủ (NDP) Jagmeet Singh, một người Canada gốc Ấn, ngay lập tức có phát biểu lên án Trudeau, nói rằng hành động đó đáng lo ngại và có tính lăng mạ.

Ông Singh có đủ lý do để phẫn nộ. 18 năm trước, Trudeau chơi dại, dù đã là giáo viên chứ không phải một cậu teen nông nổi, và chắc chẳng ngờ sẽ có lúc phải muối mặt xin lỗi trong chiến dịch tranh cử có sự góp mặt thủ lãnh một đảng đối lập có nước da sậm màu và đội turban hệt như nhân vật mà Trudeau hóa trang.

Ông Singh cũng đang uẩn ức vì cảm nhận bị người trong chính đảng mình kỳ thị. Ông là người thuộc sắc dân thiểu số đầu tiên được bầu làm thủ lãnh một đảng lớn ở Canada: NDP đứng hàng thứ ba trong Hạ viện Canada khóa 42 vừa rồi; khóa trước đó NDP từng vươn lên thứ nhì, thành phe đối lập chính thức.

Mấy tuần trước, mười mấy ứng cử viên NDP ở các tỉnh bang vùng Đại Tây Dương (Atlantic Canada) bỏ đảng để đầu quân cho Đảng Xanh (Green), một đảng cánh tả khác. Một cựu giám đốc điều hành của NDP ở vùng đó và là người tổ chức cuộc "đào tẩu" phát biểu rằng các ứng viên không cảm thấy Jagmeet Singh có cơ hội thành thủ tướng vì lo ngại người Canada nói chung chưa sẵn sàng để có thủ tướng... quấn turban trên đầu.

Khi chỉ trích Trudeau về tấm ảnh mặt bôi đen và quấn turban, Singh đặt câu hỏi liệu người dân Canada sẽ thấy bộ mặt nào của Trudeau: trước công chúng tươi cười giả lả hô hào các giá trị nhân văn, cấp tiến; hay bộ mặt thật ở chỗ riêng tư của một kẻ đạo đức giả, có đầu óc kỳ thị rõ rệt với những nhóm thiểu số mà lúc nào ông cũng rêu rao là bảo vệ họ.

Để lấy ví dụ, Singh nhắc lại vụ Trudeau châm chọc những người châu Mỹ bản địa phê phán ông. Tại một buổi tiệc gây quỹ của Đảng Tự do đầu năm nay, một nhóm người bản địa đã trương biển phản đối và lên tiếng chất vấn Trudeau về chuyện không giải quyết nạn nhiễm độc thủy ngân trong nguồn nước tại các khu đất dành riêng cho người bản địa.

Nhóm này bị nhân viên an ninh đưa ra ngoài, và trong khi họ đang bị lôi ra, Trudeau lúc đó đang đứng trên sân khấu nói với theo: "Cảm ơn quý vị đã quyên góp" giữa tiếng cười và vỗ tay của những người ủng hộ ông trong khán phòng. (Muốn tham dự thì phải mua vé vào, một phần tiền dành để quyên góp cho đảng). Câu nói đó của Trudeau đã gây phản ứng dữ dội, và hôm sau Trudeau phải đăng đàn xin lỗi cũng như trả lại tiền quyên góp của nhóm đó.

Singh cảnh báo dân Canada về con người thật của Trudeau. Lời cảnh báo này vô tình chuyển tải đúng cái ý trong các thông điệp của Đảng Bảo thủ chống Trudeau: "not as advertised" (không như quảng cáo).

Hành vi bôi mặt đen có gì mà ầm ĩ?

Nhiều người đặt câu hỏi việc gì phải làm lớn chuyện một vụ cách đây mười mấy năm, mà lại trong một lễ hội hóa trang. Chẳng lẽ người ta không được phép bôi mặt hóa trang thành một nhân vật theo chủ đề?

Khó có câu trả lời ngắn gọn cho một vấn đề phức tạp, đa tầng mà phải ở một xã hội đa sắc tộc lâu năm mới thấy lý do nhạy cảm đằng sau. Để giải thích cần hiểu một khái niệm xã hội học là "cưỡng đoạt văn hóa" (cultural appropriation). Đại khái là các nhóm chủng tộc đa số hoặc có địa vị cao hơn trong xã hội "cưỡng đoạt văn hóa" của các nhóm thiểu số, để châm chọc, để tỏ thế áp đảo, tay trên... Ở một xã hội đa văn hóa, chuyện này rất nhạy cảm, không đúng mực về chính trị.

Trước khi bước vào chính trường để nối nghiệp cha (cựu thủ tướng Pierre Trudeau), Justin Trudeau từng là giáo viên dạy kịch nghệ. Với chuyên môn của mình, ông không thể không biết lịch sử loại hình biểu diễn gọi là sô tạp kỹ da đen (minstrel show).

Vấn đề mặt đen có căn nguyên từ những sô diễn đó, thịnh hành vào thế kỷ 19 ở Mỹ, được giới thượng lưu da trắng ưa chuộng, khi các diễn viên và nghệ sĩ da trắng bôi đen mặt (và vẽ môi dày) để thể hiện hình ảnh thiên kiến và khinh khi với người da đen. Vai người da đen trong các sô này, thường là nô lệ, được khắc họa là những kẻ ngu dốt, lười biếng, hung bạo và khờ khạo.

Một số học giả cho rằng từ sân khấu ra đời thực, nhiều người hình thành thiên kiến từ cách khắc họa đó. Điều này tiếp sức cho những tư tưởng về vị thế thượng đẳng của người da trắng và hạ đẳng của người da đen, về sau dùng để biện minh cho sự kỳ thị chủng tộc.

Hôm tấm ảnh mặt đen đầu tiên được tiết lộ, báo chí đã hỏi ngay trên máy bay của Trudeau là ông có nhớ còn lần nào khác bôi mặt đen như vậy không. Ông ngập ngừng trả lời là còn một lần nữa, khi còn là học sinh tại Trường trung học Le collège Jean-de-Brébeuf ở Montreal.

Trong một buổi trình diễn văn nghệ của trường, Trudeau hóa trang mặt đen và hát bài The Banana Boat Song (Day-O), một bài dân ca Jamaica nổi tiếng nhờ giọng ca của ca sĩ người Mỹ da đen Harry Belafonte.

Hôm sau, tới lượt Global News, một đài truyền hình lớn ở Canada, cho biết họ thu thập được một video cho thấy Trudeau bôi mặt đen nhảy múa hồi đầu những năm 1990. Vậy là ít nhất ba lần Trudeau bôi mặt đen. Mấy ngày tiếp theo, tại các buổi tiếp xúc báo chí trên đường tranh cử, Trudeau thường bị hỏi là ông có nhớ còn những lần nào khác bôi mặt đen hay không.

Tới đây, ông thú nhận không dám nói chắc, hoặc tránh né bằng câu trả lời lòng vòng rằng sẽ trung thực với người dân. Khi được báo chí hỏi tại sao ông không trung thực trình bày những vụ mặt đen này khi được Đảng Tự do "kiểm tra lý lịch" lúc đưa ông lên làm thủ lãnh, Trudeau nói ông giấu vì xấu hổ!

Thủ tướng 'hotboy' của Canada nói xin lỗi 19 lần vì tấm hình thời trẻ

TTO - 'Tôi đã phạm sai lầm khi còn trẻ', Thủ tướng Canada nói khi xin lỗi vì tấm hình chụp ông hóa trang gương mặt da màu khi tham gia một bữa tiệc 18 năm trước.