Trong bối cảnh áp lực công việc, học tập và cuộc sống ngày càng gia tăng, sức khỏe tinh thần đang trở thành vấn đề đáng báo động, đặc biệt trong giới trẻ.

Có những người trẻ tự hủy hoại bản thân

Mới đây, trong buổi sinh hoạt chuyên môn tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định TP.HCM, TS.BS Ngô Minh Hùng, Phó khoa tim mạch can thiệp Bệnh viện Chợ Rẫy, cho biết căng thẳng kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý mà còn tác động trực tiếp lên tim mạch, làm tăng nguy cơ tăng huyết áp, rối loạn nhịp tim, nhồi máu cơ tim và đột quỵ.

Thực tế cho thấy, đã có những trường hợp sinh viên, người trẻ rơi vào trạng thái bế tắc nghiêm trọng do áp lực học tập, công việc, thậm chí dẫn đến hành vi tự hủy hoại bản thân. Từ đó vấn đề chăm sóc sức khỏe tinh thần cần được nhìn nhận đúng mức, song song với điều trị thể chất.

Theo TS.BS Ngô Minh Hùng, trong thực hành thiền, Phật giáo thường đề cập đến hai hình thái chính là Thiền Chỉ (Samatha) và Thiền Quán (Vipassana).

Thiền Chỉ là phương pháp giúp tâm trí trở nên lắng dịu, an trú trong hiện tại. Cách thực hành đơn giản nhất là tập trung vào hơi thở. Chỉ cần vài nhịp thở sâu, nhịp tim có thể chậm lại, cảm giác hồi hộp, lo lắng giảm đi rõ rệt. 

Trong khi đó, Thiền Quán (Vipassana) là quá trình quan sát thực tại một cách tỉnh thức, không phán xét, không dính mắc. 

Người thực hành học cách nhận diện các trạng thái thân - tâm như căng thẳng, lo âu, tham, sân… khi chúng khởi lên, từ đó không để những cảm xúc tiêu cực cuốn mình đi quá xa. Đây là phương pháp đòi hỏi thời gian và sự kiên trì, nhưng mang lại hiệu quả sâu sắc trong việc thay đổi nhận thức và hành vi.

Một trong những nội dung cốt lõi của thiền là chánh niệm - biết rõ mình đang làm gì trong từng khoảnh khắc hiện tại. Chánh niệm giúp mỗi người nhận diện sớm những suy nghĩ tiêu cực, lo lắng quá mức - đặc biệt là những nỗi lo vượt ngoài khả năng kiểm soát. Việc suy nghĩ quá xa, quá nhiều về tương lai, về những điều chưa xảy ra, chính là nguyên nhân gây stress mạn tính và các rối loạn tâm lý.

Không chỉ dừng lại ở giá trị tinh thần, thiền định còn mang lại lợi ích rõ rệt về mặt sinh lý. Nhiều nghiên cứu tổng hợp và phân tích gộp cho thấy, thực hành thiền giúp giảm huyết áp, nhịp tim, giảm nồng độ cortisol (hormone stress), giảm protein phản ứng C - một dấu ấn viêm liên quan đến bệnh tim mạch.

Thiền là một công cụ hỗ trợ điều trị rất hiệu quả

TS.BS Ngô Minh Hùng nhấn mạnh, thiền không phải là phương pháp thay thế điều trị y khoa, nhưng là một công cụ hỗ trợ rất hiệu quả. Khi tâm trí ổn định, người bệnh có xu hướng tuân thủ điều trị tốt hơn, giảm các hành vi nguy cơ như hút thuốc, uống rượu bia, ăn uống thiếu kiểm soát.

Thực hành thiền không đòi hỏi điều kiện cầu kỳ. Chỉ cần một không gian yên tĩnh, ngồi thoải mái, dành khoảng 20 - 30 phút mỗi ngày để tập trung vào hơi thở hoặc lắng nghe cơ thể. Ngay cả những hoạt động quen thuộc như uống trà, uống cà phê, nghe nhạc… nếu được thực hiện trong chánh niệm, cũng có thể trở thành một dạng "thiền trong đời sống".

Trong xã hội hiện đại, khi áp lực là điều khó tránh khỏi, thiền giúp con người học cách dừng lại, nhìn sâu vào hiện tại và điều chỉnh cách phản ứng với cuộc sống.

Như TS.BS Ngô Minh Hùng chia sẻ, điều quan trọng không phải là loại bỏ hoàn toàn khó khăn, mà là thay đổi cách tiếp cận - làm những điều phù hợp, trong khả năng của mình, với một tâm thế tỉnh thức và an hòa.

Thiền, vì thế không chỉ là thực hành tinh thần, mà còn là một chiến lược chăm sóc sức khỏe toàn diện, góp phần bảo vệ trái tim và nâng cao chất lượng cuộc sống lâu dài.

Khi thiền không còn là 'thuốc bổ' cho tâm trí

Không phải ai ngồi thiền cũng tìm thấy sự tĩnh tại. Một nghiên cứu phát hiện rằng, bên cạnh lợi ích đã biết, thiền có thể kích hoạt căng thẳng, hoảng sợ hoặc cảm giác "tách rời bản thân" ở một số người.