Vụ nổ ở thủ đô Beirut của Lebanon tạo ra một cột khói màu đen pha với đỏ, một phản ứng hóa học không hoàn chỉnh - Ảnh: REUTERS

Ammonium nitrate (công thức: NH4NO3) là một loại chất rắn tinh thể không mùi thường được dùng trong sản xuất phân bón. Tuy rất hữu dụng nhưng nó lại là nguyên nhân gây ra nhiều vụ nổ công nghiệp trên thế giới.

Hai sự kiện tiêu biểu là vụ nổ nhà máy phân bón ở Texas (Mỹ) năm 2013 khiến 15 người chết, nguyên nhân do cố tình; và vụ nổ nhà máy hóa chất ở Toulouse (Pháp) năm 2001 giết chết 31 người, lần này thì do tai nạn.

Khi kết hợp với dầu nhiên liệu, ammonium nitrate tạo ra một hỗn hợp gây nổ mạnh được dùng rộng rãi trong công nghiệp xây dựng.

Cũng do dễ chế tạo nên các nhóm khủng bố như Taliban hay dùng sản xuất bom. Quả bom dùng trong vụ khủng bố ở thành phố Oklahoma (Mỹ) năm 1995 cũng chứa ammonium nitrate.

Trong nông nghiệp, phân bón ammonium nitrate dạng hạt dễ tan trong nước, cho phép đạm nitơ - dưỡng chất quan trọng cần cho cây phát triển - giải phóng nhanh trong đất.

Thủ tướng Lebanon Hassan Diab cho biết 2.750 tấn ammonium nitrate được cất giữ trong nhà kho ở cảng Beirut đã phát nổ ngày 4-8, giết chết hàng chục người và làm bị thương hàng ngàn người.

Theo Hãng tin AFP, bà Jimmie Oxley, giáo sư hóa Đại học Rhode Island (Mỹ), giải thích trong điều kiện bảo quản bình thường, nhiệt độ không quá cao, rất khó để kích nổ ammonium nitrate.

"Nếu anh xem đoạn video vụ nổ, anh sẽ thấy khói đen và đỏ, đó là một phản ứng không hoàn chỉnh. Tôi đoán rằng có một vụ nổ nhỏ đã kích hoạt phản ứng của ammonium nitrate - vụ nổ đó là tai nạn hay ai đó cố tình gây ra thì tôi không biết", giáo sư Oxley nhận xét.

Ammonium nitrate là chất oxy hóa, bản thân nó không dễ nổ nhưng nó giúp tăng sức mạnh nổ của các hợp chất khác. Vì lý do này các quy định liên quan đến bảo quản ammonium nitrate rất khắt khe, chẳng hạn không được để gần nhiên liệu hoặc nguồn nhiệt.

Nhiều nước châu Âu yêu cầu bổ sung calcium carbonate (CaCO3) vào ammonium nitrate để tạo ra calcium ammonium nitrate (CAN) để an toàn hơn. Mỹ thì yêu cầu cơ sở nào chứa hơn 900kg ammonium nitrate phải được thanh tra thường xuyên.

Cũng theo giáo sư Oxley, dù nguy hiểm như vậy nhưng công dụng của ammonium nitrate trong nông nghiệp và xây dựng quá quan trọng đến mức không thể thay thế.

"Chúng ta sẽ không có thế giới hiện đại ngày nay nếu không có thuốc nổ, và chúng ta sẽ không thể nuôi toàn bộ dân số mà không có phân bón ammonium nitrate", bà giải thích.

Toàn cảnh vụ nổ ở Lebanon: Vì sao có đám mây hình nấm như bom nguyên tử?

TTO - Vụ nổ ở Lebanon cho thấy đám mây hình nấm trên bầu trời, nhưng chuyên gia nói đây không phải là do bom nguyên tử. Còn nếu là do ammonium nitrate, đây không phải là lần đầu tiên xảy ra vụ nổ như vậy vì Mỹ từng chứng kiến vụ tương tự.