Đây là nội dung quan trọng trong đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông do Trung tâm Quản lý giao thông công cộng (thuộc Sở Xây dựng TP.HCM) dự kiến thí điểm.

Nhiều chuyên gia, doanh nghiệp và người dân bày tỏ đồng tình trước đề xuất này bởi TP.HCM và Hà Nội là hai TP đang phải đối mặt áp lực giao thông lớn, nguy cơ ô nhiễm rất cao. Và thực tế, có những ngày TP.HCM và Hà Nội "lọt top 5 TP ô nhiễm nhất thế giới", theo ý kiến của ông Bùi Hòa An - phó giám đốc Sở Xây dựng TP.HCM.

Vì sao bắt đầu bằng xe kinh doanh?

Đại diện liên doanh Công ty cổ phần Phát triển đô thị bền vững Viện Khoa học công nghệ năng lượng và môi trường (đơn vị tư vấn) cho biết sau sáp nhập, TP.HCM có quy mô dân số lớn, áp lực giao thông kéo theo nguồn phát thải cao hơn gây thiệt hại khoảng 3.000 tỉ đồng/năm.

Do đó, việc kiểm soát khí thải từ xe cộ trở nên cấp bách nhằm giảm ô nhiễm, bảo vệ sức khỏe người dân. Nhiều tuyến đường trung tâm được xác định luôn quá tải giờ cao điểm. Trên cơ sở khảo sát, đơn vị tư vấn đề xuất lập ngay LEZ ở khu trung tâm TP.HCM giới hạn bởi vành đai 1, cấm dần xe có phát thải cao từ năm 2026.

Vì sao lại bắt đầu từ xe kinh doanh? Đơn vị tư vấn cho rằng các đơn vị đã tiến hành khảo sát, nghiên cứu lượng phát thải của các nhóm xe cộ cần kiểm soát trước, đồng thời dựa trên kinh nghiệm quốc tế. 

Chỉ riêng hoạt động vận tải hàng hóa bằng xe tải đã chiếm tới 39,9% tổng lượng phát thải. Bên cạnh đó, đây được xác định là nhóm xe dễ quản lý (như xe tải, xe thương mại, xe máy dịch vụ...). Thông qua quản lý nhóm này nâng cao nhận thức và xây dựng lòng tin của công chúng hiệu quả hơn.

"Để có thể triển khai LEZ thành công, TP.HCM cần chuẩn bị thật kỹ càng, xây dựng cơ sở pháp lý vững chắc, tận dụng cơ chế từ nghị quyết 98 và định hướng net zero vào năm 2050 của Chính phủ. Song song đó, xây dựng hệ thống giao thông công cộng thay thế mở mới 72 tuyến xe buýt, đầu tư 1.108 xe buýt điện mới (2025 - 2030). 

Tối thiểu có 8.000 xe đạp công cộng trong trung tâm. Ở phân vùng phát thải thấp, tạo điều kiện cho người dân đi bộ và xe buýt giảm gánh nặng trợ giá", đại diện đơn vị tư vấn nói.

Về trạm sạc, theo đơn vị này, TP.HCM phải đặt mục tiêu xây dựng 750 - 1.338 trạm sạc công cộng từ nay đến năm 2030, xã hội hóa đầu tư với chính sách mạnh (miễn/giảm tiền thuê đất, hỗ trợ tài chính) thu hút tư nhân. Nhà nước phải ban hành quy hoạch trạm sạc rõ ràng, bố trí dày đặc bãi đỗ xe công cộng, trung tâm thương mại, trục giao thông chính.

Nhằm giám sát thực hiện, đề án cũng đề nghị lắp đặt 58 camera giám sát giao thông và nhận diện biển số tự động (ANPR) trong giai đoạn 2026 - 2032 tại tất cả các cửa ngõ ra vào vùng phát thải thấp, các nút giao thông trọng điểm. 

Hệ thống này nhằm đối chiếu biển số phương tiện với dữ liệu đăng kiểm quốc gia để xác định tiêu chuẩn khí thải. Các phương tiện vi phạm sẽ bị ghi nhận tự động và gửi thông báo xử phạt điện tử đến chủ xe. Từ năm 2032 trở đi, lắp thêm khoảng 200 camera ANPR trên toàn địa bàn TP.HCM.

Người dân, doanh nghiệp nói gì?

Đề xuất nêu trên được nhiều người dân, doanh nghiệp đồng tình. Tuy vậy đa số cho rằng các đơn vị phải làm từng bước thật thận trọng, tránh ảnh hưởng đến lợi ích của người dân, doanh nghiệp. 

Nhất là những người thu nhập thấp, mà chiếc xe cũ là "sinh kế" hằng ngày của họ.

Ông Nguyễn Văn Trung (một tài xế xe máy Grab ở TP.HCM) cho hay đang chạy một chiếc xe Yamaha Sirius mua từ năm 2010 (đã hơn 15 năm). 

Dù xe đã cũ, ông vẫn thường xuyên bảo dưỡng, thay nhớt nên thấy chạy vẫn ổn, xe không xả khói đen.

"Tôi biết mức độ ô nhiễm đã báo động và hạn chế phát thải giao thông là cần thiết. Nếu TP.HCM lập vùng phát thải thấp, xe tôi có nguy cơ bị cấm vào trung tâm từ 2026 thì ảnh hưởng tới cuộc sống rất nhiều. Trong khi đó, chi phí đổi từ chiếc xe xăng cũ của tôi sang xe điện lại khá cao", ông Trung chia sẻ.

Và từ vấn đề này, ông đề xuất cơ quan chức năng có thể xem xét giãn thời gian hạn chế và việc kiểm soát khí thải có thể tập trung vào xe tải hạng nặng chạy xăng dầu trước, hoặc hỗ trợ chi phí chuyển đổi phù hợp cho tài xế.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Bùi Văn Quản - chủ tịch Hiệp hội Vận tải hàng hóa TP.HCM - bày tỏ đồng tình mục tiêu mà đề án đưa ra. Cùng với đó, ông Quản đặt ra một số vấn đề cần giải quyết như hiệp hội khảo sát giá bán xe tải điện có giá thành cao, chỉ chạy được tối đa khoảng 240km. 

Hầu hết doanh nghiệp vận tải, thư tín, xe khách đều có chặng vận chuyển đường dài, có khi lên tới hàng nghìn km. Trong khi hệ thống trạm sạc chưa phủ kín ở tuyến quốc lộ liên tỉnh, cao tốc, kể cả nội đô TP.HCM... 

Như vậy, trước mắt TP.HCM cần xây dựng cơ sở hạ tầng đảm bảo nguồn điện, trạm sạc, chú trọng thu hút đầu tư xã hội hóa. Chính sách hấp dẫn cho cả doanh nghiệp đầu tư trạm sạc, pin, sản xuất xe điện...

"Lộ trình chuyển đổi có thể cho doanh nghiệp đăng ký chuyển đổi dần, không nhất thiết 100% một lúc sẽ gặp khó về tài chính, kinh tế. Ví dụ, hãng taxi sở hữu cả ngàn xe, không thể chuyển đổi ngay toàn bộ, mà từng đợt sẽ hợp lý hơn. Các chính sách ưu đãi, giảm giá, thu đổi xe cũ, xử lý xe cũ phải làm rõ hơn nữa", ông Quản gợi ý.

Chuẩn bị hạ tầng và chính sách hỗ trợ

Ông Bùi Hòa An - phó giám đốc Sở Xây dựng TP.HCM - khẳng định TP.HCM đang đứng trước cơ hội lớn từ cơ chế, sự chỉ đạo quyết liệt của chính quyền. Trong đó, kiểm soát khí thải, chuyển đổi giao thông xanh là xu hướng tất yếu. TP.HCM đang tiên phong thực hiện loạt giải pháp, nỗ lực đạt net zero vào năm 2050 theo định hướng của Chính phủ.

"Chúng ta xác định điều quan trọng nhất trong quá trình chuyển đổi cần bảo đảm cuộc sống xanh tốt hơn cho người dân, các chính sách bảo đảm công bằng, không để ai gặp khó khăn khi chuyển đổi. 

Ngoài chế tài, cần nhất là tuyên truyền, vận động người dân hưởng ứng và đồng thuận chuyển đổi. Ví dụ phải có những người có điều kiện chủ động đổi, người thu nhập thấp hơn thì ưu đãi (thuế, phí, cho vay); thậm chí hỗ trợ mạnh hơn (hộ nghèo, cận nghèo). Nhà nước phải lo đảm bảo tính công bằng", ông An nói.

Về giải pháp, theo ông An, thời gian tới TP.HCM cần chuẩn bị hệ thống trạm sạc, chính sách phù hợp cho từng đối tượng, tính toán thêm hạ tầng điện để người dân an tâm chuyển đổi xe xăng sang xe nhiên liệu sạch. 

Cùng với đó, vận dụng nghị quyết 98 với chính sách hỗ trợ việc chuyển đổi năng lượng xanh, trong đó khuyến khích, ưu đãi về thuế, phí và chăm lo cho những hộ nghèo, cận nghèo.

TP.HCM lập vùng phát thải thấp LEZ, ưu tiên chuyển đổi ở Cần Giờ, Côn Đảo

Đó là khẳng định của ông Bùi Hòa An - phó giám đốc Sở Xây dựng TP.HCM - tại buổi nghe báo cáo giải pháp chuyển đổi giao thông xanh ở Côn Đảo và Cần Giờ (cũ); đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông trên địa bàn vào sáng 8-8.