Yuval Noah Harari, tác giả “Lược sử loài người”, nói về tác phẩm của Jared Diamond: “Một trải nghiệm hấp dẫn và khai sáng về cách các quốc gia xử lý biến cố - điều mà chúng ta hi vọng có thể sẽ giúp nhân loại vượt qua biến cố toàn cầu hiện nay” - Ảnh: T.T.D.

Với trên 200 quốc gia và hơn 7 tỉ con người, số bài học kinh nghiệm khi đương đầu với đổi thay, khủng hoảng quả là một con số không nhỏ, kể cả trên tầm quốc gia. Một kho kinh nghiệm đồ sộ chờ được khai thác, nghiên cứu. 

Và Jared Diamond đã bắt tay vào lần giở kho kinh nghiệm đó trong cuốn sách lịch sử pha lẫn nhân chủng học, địa chính trị... mà ông cho ra mắt năm 2019: Biến động - Các quốc gia ứng phó với khủng hoảng và thay đổi như thế nào? Sách do Nguyễn Thanh Xuân dịch, vừa được Omega Plus và NXB Thế Giới ấn hành bản tiếng Việt tại Việt Nam.

Lấy một khoảng thời gian đủ dài gần 200 năm gần đây, Diamond đã đi sâu vào phân tích nguyên nhân, hệ quả của cách thức sáu quốc gia khác nhau đã hành động vào sáu "khoảnh khắc sự thật" mà các quốc gia này phải đối diện và bắt buộc phải có lựa chọn.

Chúng ta sẽ tìm thấy ở cuốn sách này đủ cung bậc khác nhau của các quốc gia trước cơn bão tố. 

Một quốc gia với dân số, tiềm lực quốc phòng hạn chế, không thể trông mong vào bất cứ đồng minh nào như Phần Lan sẽ phải làm gì để tồn tại được mà vẫn giữ vững chủ quyền quốc gia, các giá trị quan trọng của dân tộc khi chung đường biên giới trên bộ dài nhất châu Âu với Liên Xô trước đây và Nga hiện nay?

Nước Đức, dân tộc Đức, trở thành tội đồ trong mắt cả thế giới sau Thế chiến thứ hai, thất trận, bị tàn phá, kiệt quệ về mọi mặt, lãnh thổ bị cắt xẻ. 

Người Đức đã làm thế nào để lấy lại cho mình một chỗ đứng trên thế giới, để tạo ra một tương lai cho đất nước, đã chấp nhận hi sinh những gì, đã nhìn nhận sai lầm của mình ra sao để từ đống tro tàn trở lại là nền kinh tế hàng đầu châu Âu?

Tại sao vào nửa sau thế kỷ 19, trước chính sách "ngoại giao pháo hạm" của phương Tây, chỉ mình nước Nhật thức tỉnh đúng lúc, để rồi chuyển mình ngoạn mục trở thành một cường quốc vào đầu thế kỷ 20? 

Chile - quốc gia có nền chính trị được coi là lành mạnh nhất Mỹ Latin và duy trì được truyền thống dân chủ liên tục ổn định ngoại lệ ở khu vực này suốt từ khi lập quốc cho tới tận năm 1973 - tại sao chỉ sau một cuộc đảo chính quân sự bỗng trở thành chế độ độc tài tàn bạo bậc nhất Mỹ Latin với những vết thương ám ảnh cả một dân tộc? Và bằng cách nào đất nước Nam Mỹ này thoát khỏi giai đoạn quá khứ đau buồn đó?

Ở bên kia bán cầu, Indonesia lại là một ví dụ nữa về một quốc gia được định hình theo cách không tự nhiên nhất có thể mường tượng ra: theo chính sách thực dân của Hà Lan. 

Làm thế nào quốc gia không có di sản, không có truyền thống lâu đời này tạo dựng cho mình một diện mạo, một căn tính trong thời gian ngắn, và biến chuyển lớn lao quá chóng vánh đó đã khiến Indonesia phải trả giá như thế nào?...

Đây chỉ là một vài trong những trang lịch sử được Diamond giở lại và phân tích với cách tiếp cận đa biến số để làm sáng tỏ mối quan hệ nhân - quả giữa hành vi đối phó (hay tốt hơn là dự phòng) khủng hoảng và tình hình hậu khủng hoảng.

Trước những ví dụ "quốc gia trước khoảnh khắc bước ngoặt", độc giả có thể thấy không phải quốc gia nào cũng luôn thành công trong việc xử lý khủng hoảng. 

Có những lúc sai lầm trong quá khứ trở thành tấm gương để đúng đắn trong tương lai. Cũng có lúc những "phẩm chất cốt lõi" giúp một quốc gia vượt qua cơn bão tố này lại trở thành tảng đá buộc chân khiến họ khốn đốn trong một cơn bão tố khác.

Và với tất cả các dân tộc, quốc gia, hay cá nhân đủ may mắn để còn có ngày mai, chờ đợi họ phía trước vẫn luôn là những thách thức. 

Vượt qua thách thức chính là niềm hạnh phúc chỉ dành cho các quốc gia, dân tộc, cá nhân có đủ năng lực thích nghi để còn tồn tại. 

Đó cũng là thông điệp thực tế song cũng đầy lạc quan mà Jared Diamond gửi tới độc giả trong cuốn sách mới nhất của ông "Biến Động", lần lại cuộc hành trình vừa làm mới vừa gìn giữ bản ngã của chính mình để vượt qua thử thách của các dân tộc.

Tiểu thuyết về nạn diệt chủng thời Khmer Đỏ nhận giải Orange 2020

TTO - Quyển tiểu thuyết "Avant la longue flamme rouge" (Trước ngọn lửa đỏ dài) - câu chuyện bi thương dưới chế độ Khmer Đỏ được nhìn qua đôi mắt một đứa trẻ - vừa được trao giải Orange.