* Ông có thể khái quát những việc làm cụ thể phải làm để tận dụng thời kỳ dân số vàng?

- Để tận dụng, phát huy lợi thế cơ cấu dân số vàng đòi hỏi thực hiện những chính sách phù hợp, như nâng cao trình độ, kỹ năng của người lao động nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động; đào tạo theo nhu cầu thị trường lao động.

Tăng cường cơ hội việc làm, đặc biệt hướng tới những việc làm mang lại giá trị tăng thêm cao, tăng năng suất lao động. Đa dạng hóa ngành nghề ở nông thôn, tạo việc làm cho lực lượng lao động trẻ, thanh niên.

* Đang ở thời dân số vàng nhưng ông cũng nhắc đến việc già hóa dân số. Tình hình của chúng ta như thế nào, thưa ông?

- Điều đáng lưu ý là xu hướng già hóa dân số đang diễn ra nhanh, Việt Nam là một trong các quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Những người từ 60 tuổi trở lên chiếm 11,9% tổng dân số vào năm 2019, năm 2022 con số này khoảng 13% và dự báo đến năm 2050 con số này sẽ tăng lên hơn 25%.

Dự báo đến năm 2036, Việt Nam bước vào thời kỳ dân số già, chuyển từ xã hội "già hóa" sang xã hội "già". Già hóa dân số đặt ra những cơ hội và thách thức về mặt kinh tế - xã hội, đồng thời đòi hỏi quốc gia thực hiện những thay đổi trong nền kinh tế.

Già hóa dân số nhanh chóng cũng có thể dẫn đến tình trạng thiếu lao động trong tương lai cũng như nhu cầu an sinh xã hội ngày càng tăng ở người cao tuổi, đặc biệt là phụ nữ lớn tuổi.

Khi tỉ lệ người cao tuổi tăng thì nhu cầu về các dịch vụ xã hội nhằm đáp ứng nhu cầu của họ cũng tăng theo, nhu cầu chăm sóc sức khỏe và chăm sóc xã hội tăng lên theo độ tuổi nên cần phải nỗ lực tăng thời gian sống khỏe mạnh. Quá trình già hóa dân số cũng đặt ra thách thức đối với việc mở rộng các chính sách về bảo hiểm xã hội đối với người già cần được đổi mới và nâng cao hiệu quả của chính sách.

* Ông Nguyễn Bích Lâm (nguyên tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê):

Dân số vàng nhưng người trẻ chạy xe ôm thì rất xót xa

Tôi đi ra ngoài đường thấy xót xa khi đội quân xe ôm công nghệ đa số có độ tuổi từ 18 - 40. Đây là đội ngũ lao động trẻ, quyết định sự phát triển của đất nước, trong đó có cả sinh viên đã ra trường. Điều này cho thấy số lao động có chất lượng hoặc đã qua đào tạo chưa nhiều, hơn nữa hệ thống đào tạo của chúng ta không phù hợp nhu cầu thị trường. Hệ thống trường dạy nghề chưa phát huy được hiệu quả, chiến lược đào tạo và khâu sử dụng lao động chưa kết nối được với nhau.

Quy mô dân số tăng kết hợp với đặc điểm dân số trẻ sẽ kéo theo lực lượng lao động trong nền kinh tế tăng lên. Mặt khác, dân số tăng cũng làm cho tổng cầu tiêu dùng tăng lên, kích thích sản xuất phát triển. Đây là hai yếu tố đã, đang và sẽ thúc đẩy nền kinh tế phát triển.

Chúng ta cũng bước vào thời kỳ dân số vàng từ năm 2007; số người trong độ tuổi lao động (từ 15 - 64 tuổi) lớn gấp hai lần số người chưa đến tuổi lao động, hết tuổi lao động. Tuy nhiên, chất lượng lao động trong những năm qua chưa được cải thiện nhiều do đào tạo lao động chưa đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế, chưa phát huy được lợi thế dân số trẻ.

Về năng suất lao động thì năng suất lao động nước ta chậm cải thiện là do các yếu tố như trình độ chuyên môn kỹ thuật thấp; thứ hai là cơ cấu kinh tế, khu vực có giá trị gia tăng cao như công nghiệp chế biến, chế tạo chiếm cơ cấu còn nhỏ, hay một số ngành trong khu vực dịch vụ có giá trị gia tăng cao nhưng tỉ lệ lại rất thấp; thứ ba là mức độ đổi mới sáng tạo trong các doanh nghiệp còn rất thấp, rất ít doanh nghiệp ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại vào sản xuất; thứ tư là các doanh nghiệp chưa thúc đẩy hoạt động thương mại quốc tế.

Một yếu tố nữa cũng cần lưu ý là cảnh chưa giàu đã già. Điều này đang hiện hữu rồi, vì số người già Việt Nam những năm gần đây tăng lên nhanh do tuổi thọ người dân ngày càng tăng cao. Nếu không tận dụng tốt cơ hội dân số vàng hiện nay để tăng năng suất lao động thì rất khó nâng cao thu nhập cho người dân.

* TS NGUYỄN QUỐC VIỆT (viện phó Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách):

Phải tận dụng được cả ba yếu tố để đạt tăng trưởng cao

Hiện chúng ta có cả ba yếu tố: dân số trẻ, quy mô đủ lớn, đạt được mức thu nhập trung bình thấp, tiếc là nền kinh tế gặp dịch bệnh nên đà tăng trưởng kinh tế giảm, nên nhớ trước năm 2019 chúng ta đã duy trì mức tăng trưởng trên 7%.

Có thể thấy quy mô dân số đủ lớn và việc chúng ta đạt được mức thu nhập trung bình thấp đang là động lực để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ở điều kiện bình thường nếu chúng ta có một chiến lược đúng đắn về phát triển thị trường trong nước, đặc biệt là hỗ trợ cho khối doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh mặt hàng trong nước, ví dụ như các doanh nghiệp bán buôn, bán lẻ hàng hóa, dịch vụ tiêu dùng thiết yếu.

Vì thế, trong bối cảnh hiện nay cần có chính sách phục hồi cầu tiêu dùng như tiếp tục giảm thuế VAT, giãn hoãn thuế phí cho doanh nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng trong nước. Ngoài ra nên có chương trình riêng để hỗ trợ hoạt động sản xuất kinh doanh, phục vụ chiếm lĩnh tốt thị trường trong nước để doanh nghiệp Việt phục vụ cho người Việt, ít nhất trong hai lĩnh vực thực phẩm, đồ uống và lĩnh vực dịch vụ.

* Ông PHẠM CHÁNH TRUNG (chi cục trưởng Chi cục Dân số và Kế hoạch hóa gia đình TP.HCM):

Nhiều điều phải nghiên cứu từ cơ cấu dân số

Khi chạm cột mốc quy mô dân số 100 triệu và đang trong thời kỳ cơ cấu dân số vàng, về lý thuyết, Việt Nam đang nằm trong điểm son của khoảng thời gian tối ưu cực kỳ thuận lợi đối với phát triển kinh tế. Tuy nhiên, điểm mạnh của dân số mới dừng ở số lượng và còn rất nhiều hạn chế khi xét về chất lượng.

Những vấn đề gắn chặt với nguồn nhân lực chính là tỉ lệ lao động qua đào tạo chuyên môn của Việt Nam vẫn còn chưa cao, nhiều lao động đào tạo ra không đáp ứng được yêu cầu ngành nghề dẫn đến năng suất lao động thấp và khả năng lực lượng lao động của Việt Nam đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 khi hội nhập quốc tế vẫn là điều chưa chắc chắn.

Con số 100 triệu người này khi xem xét về cơ cấu và chất lượng dân số cũng cần phải nhìn lại về những vấn đề tồn đọng như tuổi thọ trung bình có nâng lên nhưng tuổi thọ khỏe mạnh lại thấp so với nhiều nước và tỉ số giới tính khi sinh vẫn ở hiện trạng mất cân bằng (112 bé trai/100 bé gái) và đặc biệt mức sinh không đồng đều giữa các tỉnh thành. Nhiều tỉnh thành có mức sinh rất thấp nhưng lại có vùng mức sinh hơn 2,5 con/phụ nữ, gây khó khăn cho việc thực thi chính sách về dân số và phát triển.

Nhìn chung, con số 100 triệu dân là một cột mốc đặt ra cho Việt Nam những thách thức cần phải tập trung giải quyết quyết liệt gồm: nâng cao chất lượng dân số, đầu tư cho y tế, giáo dục và nâng cao chất lượng của nguồn nhân lực để tránh nguy cơ lãng phí thời kỳ "cơ cấu dân số vàng" và ứng phó kịp thời thời kỳ dân số già.

B. NGỌC - T.DƯƠNG