Nhiều người giữ quan điểm truyền thống, cho rằng thể thao phải gắn với vận động cơ bắp, tiêu hao năng lượng thể chất, như điền kinh, bóng đá hay bơi lội. Trong cách hiểu này, cờ tướng lẫn cờ vua đều khó có thể được xếp vào nhóm thể thao.

Tuy nhiên, từ nửa cuối thế kỷ 20, quan điểm này đã thay đổi. Khi Liên đoàn Cờ vua thế giới (FIDE) được Ủy ban Olympic Quốc tế công nhận năm 1999, cờ vua chính thức được thừa nhận là môn thể thao trí tuệ. 

Nhiều quốc gia châu Á, trong đó có Trung Quốc và Việt Nam, cũng đưa cờ tướng vào hệ thống thể thao thành tích cao. 

Tổ chức quốc tế về thể thao trí tuệ (International Mind Sports Association) ra đời năm 2005 càng củng cố địa vị của các môn cờ trong “ngôi nhà chung” của thể thao.

Lý do sâu xa nằm ở bản chất của khái niệm thể thao trong thế kỷ 21: không chỉ đơn thuần là hoạt động thể lực, mà là sự kết hợp của huấn luyện, kỹ năng, cạnh tranh công bằng và thi đấu có tổ chức. 

Cờ tướng, cờ vua đáp ứng toàn bộ các tiêu chí này. Mỗi ván cờ đòi hỏi người chơi trải qua quá trình rèn luyện nghiêm túc, sử dụng kỹ năng chiến thuật và tâm lý vững vàng dưới áp lực.

Theo báo cáo khoa học đăng trên tạp chí New Scientist năm 2019, một kỳ thủ cờ vua có thể tiêu hao tới 6.000 calo/ngày trong những giải đấu căng thẳng kéo dài nhiều giờ, phần lớn do căng thẳng thần kinh, nhịp tim tăng cao và tiêu hao năng lượng của não bộ. 

Điều đó cho thấy ván cờ không chỉ là cuộc đấu trí mà còn là thử thách thể chất theo một cách khác.

Về mặt sức khỏe, đặc biệt với trẻ em, các môn cờ mang đến lợi ích rõ rệt. Tại Mỹ, nghiên cứu của Đại học Memphis (2016) cho thấy học sinh tham gia câu lạc bộ cờ vua có kết quả môn toán và đọc hiểu cao hơn nhóm đối chứng từ 7-10%. 

Ở châu Âu, các công trình do Ủy ban Giáo dục châu Âu tài trợ ghi nhận rằng chơi cờ giúp tăng khả năng tập trung và cải thiện trí nhớ dài hạn. 

Các nhà khoa học thần kinh chỉ ra khi trẻ em suy nghĩ chiến lược trong một ván cờ, vỏ não trước trán - vùng chịu trách nhiệm cho việc lập kế hoạch và kiểm soát hành vi - được kích hoạt mạnh mẽ.

Không chỉ trẻ em, người trưởng thành cũng hưởng lợi. Một khảo sát của Đại học Cambridge (2020) cho thấy chơi cờ thường xuyên giúp giảm 22% nguy cơ suy giảm nhận thức khi về già.

Đây là lý do nhiều tổ chức y tế khuyến khích xem cờ như một hình thức “thể dục trí não”. Trong khi đó, ở phương diện tâm lý, cờ buộc người chơi rèn luyện sự kiên nhẫn, khả năng chấp nhận thất bại và làm quen với áp lực - những kỹ năng quan trọng trong đời sống hiện đại.

Tất nhiên, cờ không thay thế được các môn vận động thể chất. Việc ngồi lâu dễ dẫn đến nguy cơ cận thị, đau lưng hoặc béo phì nếu thiếu cân bằng với hoạt động thể thao khác. 

Chính vì vậy, nhiều trường học ở Việt Nam áp dụng mô hình kết hợp: dạy cờ song song với bóng đá, bơi lội hoặc võ thuật, nhằm nuôi dưỡng cả trí tuệ lẫn thể lực. Thực tế cho thấy những đứa trẻ mê chơi cờ đều yêu thích thể thao vận động nói chung.

Nhìn từ góc độ thể thao, việc công nhận cờ vua, cờ tướng là thể thao không chỉ phản ánh sự thay đổi trong quan niệm, mà còn ghi nhận tác động tích cực của môn chơi này đối với sức khỏe cộng đồng. 

Trẻ em chơi cờ phát triển trí não tốt hơn, người trưởng thành duy trì sự minh mẫn, còn vận động viên chuyên nghiệp đối mặt với thử thách tinh thần không kém gì một trận bóng đá căng thẳng. Nếu coi thể thao là sự rèn luyện để con người hoàn thiện cả thể chất lẫn tinh thần thì cờ hoàn toàn xứng đáng có chỗ đứng riêng của nó.

'Không một đại sư cờ tướng nào tự tin thắng nổi Lại Lý Huynh'

Đó là phát biểu của kỳ thủ huyền thoại Hứa Ngân Xuyên, người từng 6 lần vô địch cờ tướng Trung Quốc, nói sau khi Lại Lý Huynh lật đổ sự thống trị của đại lục ở Giải vô địch cờ tướng thế giới 2025.