Dưới nhiệm kỳ hiện tại của Tổng thống Donald Trump, Đảng Cộng hòa kiểm soát cả Thượng viện lẫn Hạ viện. 

Tại Thượng viện, Đảng Cộng hòa nắm 53 ghế, trong khi Đảng Dân chủ có 47 ghế. Còn tại Hạ viện, phe Cộng hòa chiếm 219 trong tổng số 435 ghế. 

Hoạt động dựa trên 12 dự luật chi tiêu

Bất đồng giữa hai đảng xoay quanh một dự luật chi tiêu ngắn hạn do phe Cộng hòa đề xuất, nhằm duy trì hoạt động của Chính phủ đến ngày 21-11. Khi dự luật này không được thông qua, Chính phủ không còn ngân sách để vận hành.

Để thông qua dự luật ngân sách này, phe Cộng hòa cần ít nhất 60 phiếu thuận thay vì chỉ đa số quá bán (51/100). Chính vì vậy, dù nắm quyền kiểm soát, Đảng Cộng hòa vẫn không đủ số phiếu để thông qua các dự luật chi tiêu mới, khiến Chính phủ Mỹ phải đóng cửa một phần từ ngày 1-10 (giờ Mỹ).

Theo Hãng tin Bloomberg, Chính phủ Mỹ hoạt động dựa trên 12 dự luật chi tiêu được Quốc hội thông qua và Tổng thống ký phê duyệt. Nếu đến ngày 1-10 (thời điểm bắt đầu năm tài khóa) mà chưa có đủ 12 dự luật được phê duyệt, Quốc hội thường thông qua một nghị quyết tạm thời để tiếp tục dùng ngân sách cũ.

Trong trường hợp Quốc hội và Tổng thống Mỹ không đạt được sự đồng thuận về nghị quyết tạm thời, Chính phủ sẽ rơi vào tình trạng thiếu hụt ngân sách. Các cơ quan liên bang phải bắt đầu đóng cửa một phần, bao gồm việc cho nhân viên không thiết yếu nghỉ tạm thời và tạm ngừng các dịch vụ không khẩn cấp.

Trong năm tài khóa 2025 (1-10-2024 đến 30-9-2025), Quốc hội Mỹ đã ba lần thông qua nghị quyết tạm thời, với gói cuối cùng được phê chuẩn vào tháng 3-2025. Tuy nhiên đến cuối tháng 9-2025, Quốc hội không thể đạt được thỏa thuận cho gói thứ tư. Kết quả là từ ngày 1-10-2025, khi bước sang năm tài khóa 2026, Chính phủ Mỹ chính thức phải đóng cửa một phần.

Đóng cửa chính phủ để tinh gọn các cơ quan liên bang?

Ngày 1-10 (giờ Mỹ), Washington đã thực hiện các động thái mới nhằm tăng tối đa tác động tiêu cực của việc Chính phủ đóng cửa, bao gồm việc ngừng cấp hàng tỉ USD cho các bang do Đảng Dân chủ lãnh đạo, đồng thời chuẩn bị một kế hoạch sa thải hàng loạt công chức trong thời gian tới.

Theo đánh giá của tờ New York Times (NYT), các động thái này của Nhà Trắng được xem là chưa có tiền lệ và “mang tính trừng phạt”, đồng thời nhấn mạnh mức độ rủi ro của tình trạng bế tắc ngân sách của hai đảng vốn chưa đi đến hồi kết.

“Đất nước chúng tôi đang ổn, nên điều cuối cùng chúng tôi muốn là đóng cửa Chính phủ. Nhưng thực ra, việc đóng cửa cũng có thể mang lại nhiều điều tốt. Chúng ta có thể loại bỏ nhiều thứ vốn không cần phải duy trì”, Tổng thống Trump phát biểu ngày 29-9.

Theo ước tính của Quốc hội, khoảng 750.000 công chức liên bang sẽ phải nghỉ việc tạm thời kể từ ngày 1-10. 

Những nhân viên khác, trong đó có quân nhân hay nhân viên kiểm tra hành lý tại sân bay, vẫn tiếp tục làm việc do vai trò thiết yếu. Tuy nhiên những nhân viên này sẽ không được nhận lương cho đến khi gói ngân sách mới được khôi phục.

Giới quan sát đánh giá các động thái của chính quyền Mỹ đã phơi bày những rủi ro và hệ quả của tình trạng bế tắc ngân sách kéo dài dưới thời ông Trump.

Với quan điểm mở rộng về quyền lực hành pháp, Tổng thống Trump dường như không bỏ lỡ bất kỳ cơ hội nào trong nhiệm kỳ thứ hai để đóng cửa các cơ quan liên bang, cắt giảm biên chế liên bang và tái cấu trúc ngân sách, thông qua những động thái quyết liệt, mang tính thách thức cả tòa án và đôi lúc là cả Quốc hội.

Thêm vào đó trong những ngày gần đây, phe Dân chủ liên tục cáo buộc Nhà Trắng tìm cách dùng nhân viên liên bang làm “con bài mặc cả” nhằm gây sức ép buộc họ ủng hộ thỏa thuận tài trợ ngắn hạn, vốn sẽ duy trì mức chi tiêu liên bang hiện tại cho đến tháng 11.

Nhà lãnh đạo Mỹ từng bày tỏ quan điểm: “Khi Chính phủ đóng cửa, bạn buộc phải cho nghỉ việc”. Tuy nhiên lời lẽ của ông dường như làm mờ đi ranh giới giữa việc cho nghỉ tạm thời và sa thải hẳn. Ông còn nhấn mạnh “rất nhiều người sẽ bị ảnh hưởng nặng nề, và họ chính là những người của Đảng Dân chủ”, theo NYT.

Chính phủ đóng cửa, Đại sứ quán Mỹ tại Việt Nam ra thông báo quan trọng

Đại sứ quán Mỹ tại Việt Nam cho biết các dịch vụ hộ chiếu và thị thực theo lịch hẹn sẽ vẫn tiếp tục được diễn ra trong thời gian gián đoạn ngân sách nếu tình hình cho phép.