Có hay không tử huyệt?

Trong kho truyện kiếm hiệp của Kim Dung, Cổ Long hay nhiều tác giả võ hiệp khác, khái niệm “tử huyệt” xuất hiện dày đặc. 

Các nhân vật trong tiểu thuyết thường dùng thuật điểm huyệt, châm cứu, hay đơn giản chỉ là tấn công vào tử huyệt của đối thủ để thủ thắng một cách nhanh gọn. 

"Tử huyệt", đi cùng “nội công” và "điểm huyệt" tạo thành một giai thoại võ học mà ngay cả những fan Kim Dung nhiệt tình nhất cũng... không tin.

Dù vậy, riêng khái niệm "tử huyệt" lại không hoàn toàn là hư cấu. Ở ranh giới giữa tiểu thuyết và y học có hai điều cần phân biệt rõ: khái niệm “huyệt” (acupoints) trong y học cổ truyền Trung Hoa thực sự tồn tại, là một đề tài được nghiên cứu hàng ngàn năm qua.

Còn cách miêu tả trong tiểu thuyết - một cú bấm vào "tử huyệt" là thủ thắng, thậm chí hạ sát đối thủ chắc chắn là phóng đại. 

Thay vào đó, cả y học cổ truyền của Trung Quốc lẫn giới y học hiện đại ngày nay đều xác nhận có những vùng cơ thể một khi bị tác động có thể gây ngất, rối loạn nhịp tim hoặc chấn thương nghiêm trọng.

Ví dụ điển hình là vùng xoang cảnh ở cổ, vùng ngực trước (có thể gây rung thất do chấn động đúng thời điểm nhạy cảm), thái dương (vùng có mạch máu và động mạch màng não giữa), họng/yết hầu và các mạch lớn vùng háng. 

Carotid sinus hypersensitivity - tức phản xạ quá mức khi tác động vào xoang cảnh có thể gây bradycardia, hạ huyết áp và ngất. Đây là cơ chế sinh lý có chứng cứ lâm sàng. 

Tương tự, commotio cordis là một hội chứng được công nhận trong y văn, mô tả việc tác động mạnh vào trước ngực đúng thời điểm điện học của tim có thể gây rung thất và tử vong, đặc biệt ở thanh thiếu niên. 

Ngay cả ở những "yếu huyệt trên lưng" một khi bị đánh liên tục cũng có thể gây tổn hại lớn đến hệ thống thần kinh.

Nhiều nghiên cứu nhỏ cũng khảo sát hiệu ứng “pressure-point” (điểm ấn) trong biểu diễn võ thuật hoặc mô phỏng y tế. Từng có nhiều báo cáo khoa học về hậu quả lâu dài của việc tấn công vào những vùng nguy hiểm nói trên. 

Làng võ không ngừng cải tiến luật

Trên võ đài chuyên nghiệp, để ngăn ngừa nguy cơ đánh vào những vùng gây tổn thương nghiêm trọng, luật thi đấu quy định rõ ràng các hạn chế. 

Trong thực tế, các tử huyệt - tức những vùng cơ thể cực kỳ nhạy cảm có thể gây tử vong khi trúng đòn - đều được cấm tấn công tuyệt đối trong các bộ luật võ đối kháng hiện đại. Điều này nhằm bảo vệ tính mạng võ sĩ, đồng thời duy trì sự công bằng trong thi đấu.

Ở võ đài Boxing chuyên nghiệp, Hiệp hội Quyền anh thế giới (WBA) và Hội đồng Quyền anh thế giới (WBC) đều quy định rõ “không được đánh vào gáy, sau đầu và dưới thắt lưng”. 

Đây chính là những vùng chứa nhiều điểm yếu nguy hiểm, có nguy cơ gây tổn thương cột sống hoặc não. 

Còn ở MMA (UFC, ONE Championship), bộ luật thống nhất liệt kê hàng loạt hành vi cấm, trong đó có “đánh vào xương sống, sau đầu, yết hầu và mắt”. Đây là những khu vực trùng khớp với nhiều tử huyệt trong y học cổ truyền Trung Hoa.

Ngay cả nhiều môn võ châu Á như judo hay taekwondo, luật cũng yêu cầu mọi đòn tấn công đều phải nhắm vào vùng cho phép đã được quy định rõ. Chẳng hạn trong taekwondo, chỉ được đá vào thân và đầu (khuôn mặt phía trước, hai bên), tuyệt đối không được đánh vào gáy, thái dương hay hạ bộ.

Thực tế đã có trường hợp tử vong trên võ đài, được ghi nhận do VĐV vô tình đánh vào "tử huyệt". 

Năm 2019, võ sĩ quyền anh Patrick Day qua đời sau cú knock-out vào chỗ hiểm ở vùng đầu. Các phân tích khoa học sau đó cho thấy nơi Day bị đấm cũng là một trong những "tử huyệt" ở vùng đầu mà y học cổ truyền Trung Hoa liệt kê.

Năm 2021, võ sĩ MMA Fau Vake (New Zealand) cũng tử vong sau một cuộc đấu đường phố, anh trúng đòn vào đầu và cổ. Những sự kiện này khiến cộng đồng võ thuật càng siết chặt luật lệ, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ những khu vực tử huyệt.

Vậy nguy cơ tử vong do bị đánh trúng "điểm huyệt" trong một cuộc giao đấu có thực hay không? Về lý thuyết có cơ chế y học dẫn tới mất ý thức hoặc tử vong (ví dụ commotio cordis, tổn thương mạch máu não, rối loạn nhịp tim khi tác động vùng cổ).

Nói cách khác, tử huyệt là có thật dưới góc nhìn y học, nhưng luật thi đấu chuyên nghiệp đã làm mọi cách để loại bỏ nguy cơ tấn công trực diện vào những điểm yếu đó. Các bộ luật của boxing, MMA cũng không ngừng cập nhật, cải tiến hằng năm để bảo vệ an toàn cho các VĐV.

Trên thực tế, việc mất mạng vì bị đánh 1 đòn vào vùng điểm yếu là rất hiếm khi xuất hiện. Đa phần các võ sĩ chỉ bị tổn thương tích tụ khi bị đánh liên tiếp vào các "tử huyệt" từ ngày này sang ngày khác. 

Có nên tung đòn đá khi chiến đấu thực sự?

Ngón đòn đá, đặc biệt là những cú vung chân ngoạn mục từ kung fu hay taekwondo, nhiều năm qua đã đứng giữa một cuộc tranh luận dai dẳng về tính thực dụng trong môi trường chiến đấu hiện đại.