Vụ Nguyễn Thanh Chấn: nên khởi tố vụ án điều tra việc có ép cung khôngCần làm rõ bất thường trong việc ông Chấn ký nhận tội

Phóng to

Chánh án Tòa án cao cấp tỉnh Hà Nam cúi đầu xin lỗi ông Triệu Tác Hải (trái) - Ảnh: CFP

Ông Nhiếp Thụ Bân bị cảnh sát bắt giữ vì tội cưỡng hiếp, giết người và bị đưa đi xử bắn vào năm 1995. Mười năm sau, một người khác thú nhận là hung thủ thật sự trong vụ án này.

Mẹ của ông Nhiếp cho biết con trai bà nhiều lần bị bức cung và cuối cùng phải nhận tội giết người. Vụ án làm bùng lên một làn sóng phẫn nộ mạnh mẽ trong dư luận và trở thành vết nhơ không thể gột rửa trong ngành tư pháp Trung Quốc.

Nhận tội do bị bức cung

“Nếu người tôi “giết” trở về, chuyện các ông tra tấn tôi sẽ phải xử lý thế nào?” - ông Triệu Tác Hải, nghi phạm trong vụ án giết và chặt đầu người hàng xóm, hỏi một cách căm phẫn sau khi bị áp giải lên xe phạm nhân. Tuy nhiên, mãi đến 11 năm sau đó, cơ quan công quyền mới phải trả lời câu hỏi này.

Theo Tân Hoa xã, năm 1999 cảnh sát thành phố Thương Khẩu, tỉnh Hà Nam bất thình lình ập vào nhà ông Triệu Tác Hải sau khi phát hiện một xác chết không đầu nghi ngờ là người hàng xóm (đã mất tích) của ông Triệu. Vốn có mâu thuẫn lâu ngày với người mất tích, ông Triệu trở thành nghi phạm số 1.

Chín lần khai nhận tội nhưng lại nhiều lần kêu oan, năm 2002 ông Triệu bị kết án tử hình treo (hình phạt thường được giảm xuống thành tù chung thân). Năm 2010, tám năm sau ngày bị kết án, ông Triệu được minh oan khi “nạn nhân” bất thình lình trở về.

Để có được lời khai nhận tội giết người của ông Triệu, đội cảnh sát hình sự đã dùng nhiều hình thức bức cung. Trong phiên tòa xử tổ điều tra vụ án Triệu Tác Hải, các cảnh sát khai nhận đã chia ca để thẩm vấn nghi phạm trong 33 ngày liên tiếp.

Ông Triệu bị tra tấn, đánh đập, bỏ đói. “Trong đội chúng tôi có ba tổ thay phiên nhau tra hỏi, không khi nào gián đoạn, Triệu Tác Hải vì thế chẳng thể nào nghỉ ngơi” - báo Thành Đô Buổi Chiều dẫn lại lời thú nhận của một cảnh sát.

Năm cảnh sát hình sự lãnh án từ 1-2 năm tù. Lời xin lỗi công khai và khoản tiền bồi thường 170.000 nhân dân tệ (gần 590 triệu đồng) cho ông Triệu chẳng thể nào bù đắp được khoảng thời gian hơn 10 năm sống trong oan khuất cùng những mất mát không đong đếm được của ông.

Báo South Reviews dẫn lời giáo sư Trần Vĩnh Sinh, Học viện pháp luật, ĐH Bắc Kinh, cho biết Trung Quốc là một trong những nước có tỉ lệ phá án hình sự cao nhất thế giới.

Tuy nhiên, căn bệnh thành tích này cũng là nguyên do của nhiều vụ án oan. Trong hơn 20 vụ án oan mà giáo sư Trần nghiên cứu, không một vụ nào không dính đến chuyện bức cung.

Trong đó, nghiêm trọng nhất là vụ bức cung nổi tiếng đối với ông Ngô Hạc Sinh. Qua 71 lần tra tấn bức cung, tòa chỉ dựa vào một lần thú tội duy nhất để kết án.

Sau tám năm ngồi tù oan, ông Ngô kể lại chuyện bị cảnh sát điều tra bức cung mà không nén được sự căm phẫn. “Nhân viên điều tra không ngừng đánh mắng, tát tai và ép tôi nhận tội. Khi tôi quyết không nghe, họ tiếp tục đánh đập cho đến khi tôi thú nhận đã giết người” - ông Ngô ràn rụa nước mắt.

Quyền im lặng và cơ chế rửa oan

Theo giáo sư Trần Vĩnh Sinh, đa số các vụ án oan đều không phải do tòa án tự phát hiện cái sai mà do xuất hiện tình tiết mới như nghi phạm ra đầu thú hoặc nghi phạm bị bắt sau đó khai nhận. Từ đó dấy lên cuộc tranh luận về nhu cầu thừa nhận quyền im lặng của người bị tình nghi và việc thiết lập các cơ chế phát hiện oan sai.

Quyền im lặng được hiểu là quyền không bình luận hoặc trả lời của nghi phạm, bị cáo trước các câu hỏi thẩm vấn của cảnh sát hoặc khi ra trước tòa. Để bảo vệ quyền lợi của nghi phạm, bị cáo, quyền giữ im lặng được quy định trong luật pháp nhiều nước trên thế giới như Mỹ, Anh, Pháp, Đức, Czech, Canada... Tại Mỹ, quyền giữ im lặng được thể hiện bằng cảnh báo Miranda (quyền Miranda).

Để hạn chế đến mức thấp nhất các vụ án oan, nhiều nước trên thế giới đã thiết lập cơ chế “sửa sai”. Năm 1997, nước Anh thành lập hội đồng xem xét các vụ oan sai. Hội đồng này là một cơ cấu độc lập với cơ quan hành chính và tư pháp, quy tụ hơn 100 luật sư, học giả và người dân. Mỗi năm, hội đồng này xem xét lại hơn 1.000 vụ án, phát hiện gần 100 vụ án oan sai, giúp nhiều người vô tội thoát khỏi lao tù.

Tại Mỹ, tổ chức xã hội “Dự án giải oan” (Innocence Project) do các giáo sư luật học và luật sư thành lập đem đến nhiều cơ hội cho người bị oan. Cho đến nay, chương trình này đã đem lại công lý cho hơn 300 người bị kết án oan, trong đó có 18 người được giải oan lúc đang chờ thi hành án tử hình.