Trẻ vị thành niên có nhiều biến đổi về tâm sinh lý

Theo TS.BS Nguyễn Mai Hương - trưởng khoa sức khỏe vị thành niên, Bệnh viện Nhi Trung ương - trẻ vị thành niên (từ 10 - 19 tuổi) là lứa tuổi có nhiều biến đổi mạnh mẽ về tâm sinh lý.

Các em bắt đầu dậy thì, cơ thể phát triển nhanh chóng, hormone thay đổi, tâm lý chuyển dần từ "trẻ con" sang mong muốn được độc lập, nhưng chưa đủ trưởng thành. Đây là giai đoạn phong phú về cảm xúc, song cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là các vấn đề sức khỏe tinh thần.

Theo bác sĩ Hương, tự tử đang trở thành mối lo ngại lớn trên toàn cầu. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và CDC Hoa Kỳ, tự tử là nguyên nhân tử vong đứng thứ hai ở nhóm trẻ em và nhóm 15 - 30 tuổi. Mỗi ngày thế giới ghi nhận hàng ngàn vụ.

Tại Việt Nam, một khảo sát của UNICEF cho thấy cứ 6 học sinh trung học phổ thông thì có 1 em từng nghĩ đến việc tự tử trong vòng 12 tháng qua. "Đây là con số đáng báo động", bác sĩ Hương nhấn mạnh.

Vì sao trẻ stress?

Bác sĩ Hương nêu rõ có nhiều nguyên nhân dẫn đến ý tưởng và hành vi tự tử ở trẻ vị thành niên. Trước hết là các rối loạn tâm thần như lo âu, trầm cảm. Ngoài ra các em dễ chịu tác động bởi căng thẳng từ gia đình, mâu thuẫn bạn bè, áp lực học tập.

Đặc biệt, bạo lực học đường, trong đó bạo lực có thể xảy ra từ thể chất, tâm lý, cô lập, nói xấu đến bắt nạt trực tuyến, khiến nhiều em rơi vào tuyệt vọng.

Ở tuổi này, khả năng kiểm soát cảm xúc của trẻ còn hạn chế. Khi rơi vào khủng hoảng, một số em chọn cách tự làm đau hoặc tự hủy hoại bản thân như một hình thức "ứng phó" sai lệch với căng thẳng.

"Trẻ có nguy cơ tự tử thường để lại những "tín hiệu" nhất định. Một số em nói thẳng: "Con không muốn sống nữa", "ước gì con biến mất khỏi đời này". Nhưng cũng có em thể hiện kín đáo hơn: hay thu mình, ít giao tiếp, thường xuyên chán nản, hay nói về cái chết hoặc tìm kiếm thông tin, công cụ liên quan đến việc này.

Đáng tiếc, nhiều cha mẹ vẫn coi đó là lời "dọa dẫm" thoáng qua, bỏ qua cơ hội lắng nghe và hỗ trợ. Sự thờ ơ này vô tình đẩy con cái vào tình trạng cô lập và gia tăng nguy cơ thực hiện hành vi tự tử.

Cha mẹ - điểm tựa quan trọng nhất

Để phòng ngừa, bác sĩ Hương lưu ý cha mẹ cần trước hết hiểu đặc điểm tâm lý lứa tuổi như tránh áp đặt, không tạo áp lực quá mức về học tập, hành vi. Trẻ cần một không gian độc lập, song vẫn cần sự gần gũi, tin tưởng và sẻ chia từ gia đình.

Khi thấy con thay đổi bất thường - học tập sa sút, ít nói, hay nói về cái chết, có hành vi tự làm đau - phụ huynh nên đưa con đến cơ sở y tế chuyên khoa tâm thần hoặc sức khỏe vị thành niên để được đánh giá, can thiệp kịp thời.

Tại các bệnh viện lớn như Bệnh viện Nhi Trung ương, trẻ sẽ được đội ngũ bác sĩ và chuyên gia tâm lý hỗ trợ toàn diện bằng trị liệu tâm lý hoặc điều trị bằng thuốc khi cần.

Cần sự đồng hành của nhà trường

Bác sĩ Hương cũng cho rằng một môi trường học đường lành mạnh, hài hòa có vai trò quan trọng trong việc giảm nguy cơ tự tử. Nhà trường cần tạo sự cân bằng giữa học tập và vui chơi, khuyến khích học sinh phát huy sở thích cá nhân, tránh áp lực thái quá.

Việc phát hiện sớm học sinh có dấu hiệu trầm cảm, sa sút học tập, không muốn đến trường, hoặc rơi vào bạo lực học đường là trách nhiệm chung của thầy cô và bạn bè. Hiện nhiều trường đã có phòng tham vấn học đường với chuyên viên tâm lý - đây là "điểm đỡ" cần thiết để hỗ trợ các em ngay từ sớm.

"Tự tử không phải là điều tất yếu. Nếu cha mẹ, nhà trường và cộng đồng quan tâm đúng mức, biết lắng nghe và hỗ trợ, nhiều bi kịch có thể được ngăn chặn.

Cha mẹ cần tuyệt đối tránh phán xét khi con chia sẻ ý nghĩ tiêu cực. Thay vào đó, hãy kiên nhẫn lắng nghe, đồng hành, loại bỏ những vật dụng nguy hiểm trong nhà và tìm đến chuyên gia khi cần. Với những trường hợp nguy cơ cao, trẻ cần được can thiệp y tế ngay lập tức - coi đây như một tình trạng cấp cứu", bác sĩ Hương khuyến cáo.

5 cụm từ nhà tâm lý trẻ em mong cha mẹ và ông bà ngừng nói

Theo Parade, những cuộc trò chuyện hằng ngày trong gia đình trông có vẻ bình thường, nhưng rất nhiều cụm từ quen thuộc có thể gây hại cho sự phát triển tâm lý và hạnh phúc tổng thể của trẻ em.