Ngày 6-12, xóm Bãi Điều (xã Sơn Hòa, tỉnh Đắk Lắk), nơi gần với cửa xả lũ của Nhà máy thủy điện Sông Ba Hạ, cảnh tượng tan hoang vẫn còn như khi trận lũ mới xảy ra. 

Đường đi nham nhở, bờ ruộng biến mất, nhiều căn nhà đứng vững cả chục năm giờ chỉ còn trơ nền đất bị khoét sâu.

Nhiều hộ dân hạ du sông Ba mất trắng

Đứng trên nền đất vừa lộ ra khỏi lớp bùn ẩm, bà Trương Thị Phương (52 tuổi, xóm Bãi Điều) rơi nước mắt chỉ vào nơi từng là mái nhà của bốn người trong gia đình. Vùng rốn lũ này nằm đúng vị trí hợp dòng của hai họng xả thủy điện Sông Hinh và thủy điện Sông Ba Hạ, cũng là nơi bà suýt chết trong đêm 19-11, khi lũ lên đỉnh điểm.

Tương tự, ông Trương Văn Mót (84 tuổi, ở thôn Đông Hòa, xã Sơn Hòa) vẫn chưa hết hãi hùng. Ông kể nước từ sông Ba ầm ầm lao vào khu dân cư, cuốn đi nhiều nhà cửa.

"Hơn 80 năm cuộc đời, tôi chưa bao giờ thấy con nước đổ về nhanh và mạnh như vậy. Nước cuồn cuộn từ sông Ba, chỉ ít lâu sau đã dâng đến mép nhà rồi tràn lên nóc", ông nói. Dòng nước xoáy mạnh hất đổ nhiều ngôi nhà, bùn đất phủ dày đặc lên khu dân cư. Nhà ông Mót bị sập hoàn toàn, chỉ còn lại đống gạch vụn.

Trận lũ kinh hoàng này nhấn chìm 4.038 căn nhà ở xã Sơn Hòa, khiến 507 nhà sập, hư hỏng, trong đó có 38 căn sập hoàn toàn. Theo UBND xã, tổng thiệt hại về nhà cửa, thiết bị và tài sản hơn 500 tỉ đồng.

Xóm Bãi Điều là nơi bị ảnh hưởng nặng nhất, trông như bãi chiến trường. Sau lũ, người thì tá túc nhà họ hàng, người dựng tấm bạt tạm giữa bùn đất. Dọc đường vào xóm, thân dừa đổ chắn lối, mảnh tôn mắc trên ngọn mít cho thấy dòng nước dữ dội đến mức nào.

Ông Sô Minh Chiến - Chủ tịch UBND xã Sơn Hòa - cho biết đây là trận lũ lịch sử, khiến 7/11 xã của địa phương ngập sâu, ảnh hưởng hàng ngàn hộ dân. Chưa bao giờ nơi này từng xảy ra trận lũ nào dữ dội như vậy.

Theo ông Chiến, nước về quá nhanh, lại trùng thời điểm thủy điện Sông Ba Hạ xả lũ, làm tốc độ dòng chảy tăng mạnh. Gặp đoạn cua, nước tạo xoáy ngược lao thẳng vào khu dân cư, gây hư hỏng và sập nhiều công trình.

Xuôi về hạ du khoảng 10km, gần cầu Dinh Ông là các xã Phú Hòa 1 bên bờ tả và Tây Hòa bên bờ hữu sông Ba. Trong trận lũ vừa qua, nước vượt bờ, xé toạc tuyến kè rồi tràn vào khu dân cư, cuốn trôi tài sản và làm nhiều nhà cửa sập, hư hỏng nặng. Hiện trường vẫn ngổn ngang cây cối, đất đá, những mảng bê tông bị đẩy trôi về phía đông.

Người dân cho biết lũ từ thượng nguồn đổ về khu vực cầu Dinh Ông với áp lực rất lớn. Nước cuốn nhiều xe ben của một doanh nghiệp khai thác cát, đánh sập đường dẫn trên kè dọc sông Ba rồi ập vào khu chăn nuôi ở thôn Phước Thành Đông. Lũ bứng bay cả bờ tre, mở ra dòng chảy dài khoảng 1,5km, rộng hơn 100m. Nhiều rãnh sâu 3 - 7m xuất hiện sát khu dân cư.

Cần quy hoạch tương xứng với thiên tai cực đoan

Ông Đặng Văn Đoan - Trưởng thôn Phước Thành Đông (xã Tây Hòa) - cho biết nhiều người vẫn chưa hết run khi chứng kiến lũ sông Ba "tạo dòng" ngay trong khu dân cư. Mọi năm nước lớn nhất cũng chỉ ngập qua bờ sông, quá mắt cá chân.

"Dù có cảnh báo và sơ tán một số hộ gần hạ du cầu Dinh Ông, nhưng không ai nghĩ nước cuồn cuộn đến mức cuốn phăng mọi thứ", ông Đoan nói và cho rằng với mức lũ năm nay, quy hoạch khu vực phải được nghiên cứu lại để bảo đảm an toàn lâu dài.

Ông Lê Văn Vĩ - Phó chủ tịch UBND xã Tây Hòa - cho biết trận lũ khiến nhiều công trình chăn nuôi bị đánh sập, đất sản xuất bị khoét sâu. 

Đoạn đê đã được đắp tạm để xe cộ qua lại nhưng dấu tích trận lũ vẫn còn nguyên. Về "dòng sông mới", ông Vĩ khẳng định đó không phải nhánh sông mới mà chỉ là dòng nước tạm thời do lũ xoáy tạo ra khi phá vỡ cấu trúc bờ kè sông Ba.

Còn ông Sô Minh Chiến nói rằng sau giai đoạn khắc phục khẩn cấp và dựng nhà tránh lũ, xã phải tính toán lại quy hoạch nơi ở và sản xuất ven sông Ba. Xã đề xuất sơ tán hai khu vực có nguy cơ tái ngập, dự kiến lập khu tái định cư 5,5ha tại Trảng Sim cho khoảng 270 hộ. Hiện xã mới báo cáo đề xuất chủ trương, chưa lập dự toán.

Ở cấp tỉnh, ông Lê Hùng - Phó giám đốc Sở Xây dựng Đắk Lắk - cho biết tỉnh triển khai "Chiến dịch Quang Trung", huy động quân đội, công an, đoàn thể, doanh nghiệp và người dân xây dựng, sửa chữa nhà cho các hộ thiệt hại. 

Mức hỗ trợ 170 triệu đồng/nhà xây mới và 40 triệu đồng/nhà sửa chữa. Toàn tỉnh có 655 nhà cần xây mới và 1.050 nhà cần sửa.

Ông Hùng nói các khu thiệt hại nặng sẽ xây nhà tránh lũ theo hai mẫu thiết kế đã phê duyệt. Quy hoạch tái định cư sẽ triển khai sau khi khảo sát đầy đủ vì là dự án đầu tư. Trước mắt, ưu tiên số 1 là hoàn thành nhà ở cho người dân trước Tết Nguyên đán. Tỉnh cũng triển khai 400 - 500 nhà văn hóa cộng đồng có chức năng là nơi tránh lũ.

Theo ông, biến dạng dòng chảy, nhất là trên sông Ba, là thực tế sau trận lũ lịch sử. Do lượng nước quá lớn và bất thường, nhiều hạng mục phải tính toán lại, từ quy hoạch nông thôn đến hệ thống giao thông, thủy lợi. 

"Mực nước dâng quá cao và dòng chảy mạnh buộc phải xem xét lại toàn bộ kênh mương, đường sá, đê điều để hạn chế tác động cực đoan vào khu dân cư", ông nói.

Lũ khoét thủng vào bờ sông Ba rộng 100m, dài 1,5km

Nước lũ từ thượng nguồn sông Ba đổ về các ngày 19 đến 21-11 đã khoét thủng bờ sông bên phải gần cầu Dinh Ông (thuộc huyện Tây Hòa, tỉnh Phú Yên cũ, nay là xã Tây Hòa, tỉnh Đắk Lắk), mở dòng chảy rộng hơn 100m, dài hơn 1,5km.