ThS tâm lý Cao Thị Thảo chia sẻ trầm cảm sau sinh không đến đột ngột mà diễn tiến âm thầm qua nhiều giai đoạn. Nói với Tổ ấm, ThS Thảo nhấn mạnh vai trò của người chồng như vùng an toàn cảm xúc để cùng xây dựng một hệ chăm sóc tinh thần toàn diện cho người phụ nữ sau sinh.

* Từ góc nhìn chuyên môn của chị, đâu là những tín hiệu sớm nhưng thường bị bỏ qua trong trầm cảm sau sinh?

- Trầm cảm sau sinh không đến đột ngột mà diễn tiến âm thầm qua nhiều giai đoạn. Những tín hiệu ban đầu thường bị xem nhẹ gồm: rối loạn giấc ngủ kéo dài, cảm giác tội lỗi hoặc vô dụng, mất hứng thú với con, dễ xúc động hoặc trở nên lạnh nhạt và các cơn lo âu vô cớ.

Điểm dễ nhầm lẫn là nhiều người cho rằng đó chỉ là "mệt mỏi sau sinh" hay "căng thẳng tạm thời". Tuy nhiên ở trầm cảm sau sinh, các triệu chứng kéo dài, ảnh hưởng đến khả năng kết nối mẹ - con và làm mất niềm vui trong việc chăm con. Khi người mẹ không còn cảm thấy hạnh phúc khi ôm con, đó là tín hiệu cảnh báo sớm.

Gia đình - đặc biệt là chồng và mẹ - cần nhận diện vì trong trầm cảm, khả năng tự nhận thức cảm xúc của người mẹ suy giảm. Họ thường nghĩ mình "chỉ yếu đuối một chút". Người thân mới là người quan sát được sự thay đổi trong ánh mắt, giọng nói, thói quen. Một câu hỏi nhỏ, một sự lắng nghe chân thành đôi khi có thể giúp phát hiện sớm và ngăn ngừa hậu quả nặng nề.

* Nhiều bà mẹ chia sẻ rằng họ cảm thấy "có lỗi" khi buồn bã hoặc mệt mỏi sau sinh, vì xã hội kỳ vọng mẹ phải hạnh phúc khi có con. Yếu tố văn hóa - niềm tin truyền thống ở Việt Nam đang góp phần thế nào vào việc che giấu hoặc làm trầm trọng hơn tình trạng trầm cảm sau sinh?

- Yếu tố văn hóa đóng vai trò rất lớn. Ở Việt Nam, hình ảnh "người mẹ hy sinh, luôn mạnh mẽ và vui vẻ vì con" đã trở thành khuôn mẫu. Nhưng khuôn mẫu ấy vô tình khiến nhiều phụ nữ cảm thấy xấu hổ hoặc tội lỗi khi buồn bã sau sinh.

Một nghiên cứu tại Việt Nam cho thấy hơn 60% phụ nữ sau sinh từng cảm thấy tội lỗi vì không hạnh phúc như kỳ vọng. Còn các nghiên cứu quốc tế chỉ ra rằng trong những nền văn hóa coi trọng vai trò giới và gia đình, tỉ lệ trầm cảm sau sinh cao hơn đáng kể.

Áp lực "phải ổn" khiến người mẹ im lặng, che giấu cảm xúc và ngại tìm giúp đỡ. Sự im lặng đó là "mảnh đất màu mỡ" cho trầm cảm phát triển. Khi cảm xúc tiêu cực không được thừa nhận và giải tỏa, nó dễ chuyển thành lo âu, mất kết nối cảm xúc, thậm chí ý nghĩ tự hại.

Theo tôi, cần thay đổi nhận thức: một người mẹ trầm cảm không yếu đuối mà là người cần được quan tâm đúng cách. Xã hội phải chuyển từ quan niệm "mẹ phải mạnh mẽ" sang "mẹ được quyền yếu đuối và cần được chăm sóc".

* Có thể thấy vai trò của người bạn đời rất quan trọng. Theo chị, điều gì người chồng cần làm và tuyệt đối không nên làm khi đồng hành với người vợ có nguy cơ hoặc đang trải qua trầm cảm sau sinh?

- Trong giai đoạn sau sinh, người chồng là vùng an toàn cảm xúc của người vợ. Các nghiên cứu cho thấy sự đồng hành của chồng giúp giảm tới 40-50% nguy cơ trầm cảm sau sinh.

Những điều người chồng nên làm, có: lắng nghe không phán xét; chia sẻ việc chăm con và việc nhà (từ thay tã, cho con bú bình đến trông con để vợ nghỉ ngơi, qua đó gửi thông điệp "em không đơn độc"); quan sát và đồng hành - nếu thấy vợ ít nói, né tránh con, mất ngủ hoặc khóc vô cớ hãy khuyến khích cô ấy tìm đến bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý và đi cùng nếu có thể.

Ngược lại, tuyệt đối không nên phủ nhận cảm xúc ("Em yếu đuối quá", "Người ta sinh con cũng có sao đâu"); so sánh hoặc áp đặt ("Mẹ anh ngày xưa cũng sinh mấy đứa mà có sao đâu"); im lặng né tránh, vì điều đó khiến người vợ cảm thấy bị bỏ rơi.

Trầm cảm sau sinh không chỉ là "chuyện của người mẹ" mà là thử thách của cả hôn nhân, nơi thấu hiểu và yêu thương là liều thuốc hiệu quả nhất.

Từ vụ hành hung ở bệnh viện Nghệ An: Cảnh báo trầm cảm sau sinh ở nam giới

Sau những ngày thức trắng chăm con sinh non, người đàn ông đã mất kiểm soát và gây ra vụ việc đau lòng tại Bệnh viện Sản Nhi Nghệ An. Dù nguyên nhân cụ thể đang được điều tra làm rõ, song câu chuyện cũng đặt ra vấn đề khủng hoảng sau sinh ở nam giới.