Sau khi lập lại trật tự thì vỉa hè trên đường Phan Xích Long, Q.Phú Nhuận trở nên thông thoáng, xe dựng vào bên trong vạch sơn quy định - Ảnh: HỮU KHOA

Vỉa hè không đơn giản chỉ là phần đệm giữa lòng đường và nhà ở mà nó liên quan đến phương tiện giao thông; liên quan đến nhà ở và con người mưu sinh; liên quan đến các thiết bị trên cao, trên mặt đất và dưới lòng đất.

Lịch sử TP.HCM đã tạo ra một kiểu kinh tế - xã hội bao gồm: nhà kinh doanh mặt phố - kinh tế vỉa hè - xe máy.

Việc giải quyết nó không bao giờ thành công nếu chỉ tính lợi cho một phía, bởi bất cứ chính sách đô thị nào cũng mang tính chất “nhị nguyên”, tức là dân có lợi mà chính quyền cũng có lợi.

Tổ chức lại để cùng khai thác

Thật ra các TP ở Đông Nam Á như Bangkok, Kuala Lumpur, Manila, Jakarta và các TP nhỏ hơn đều gặp phải tình trạng lấn chiếm vỉa hè như TP.HCM, nhưng họ thực hiện việc tổ chức không gian vỉa hè và phân trách nhiệm tốt hơn ở ta.

Chẳng hạn như ở các TP của Malaysia hay Singapore, phần hành lang nhà ở được sử dụng làm đường đi bộ chung.

Ở Manila (Philippines), phần đường đi bộ được đưa lên cao nối giữa các khối nhà, phần không gian tầng trệt được nối thông với bên ngoài thành không gian chung cho buôn bán và đi dạo.

Vào hai ngày cuối tuần, rất nhiều tuyến phố ở các nước láng giềng được sử dụng cho buôn bán, giải trí tự do.

Sau khi nghiên cứu kỹ lưỡng, chủ nhà và chính quyền đi đến thống nhất phương án sử dụng không gian vỉa hè và thời gian sử dụng rõ ràng, rồi cùng ký vào một bản cam kết mang tính pháp lý và cùng trách nhiệm thi hành.

14 quận nội thành của TP.HCM về cơ bản là nâng cấp, cải tạo và cơi nới trên cơ sở của hình hài xưa cũ, do vậy mà đường phố, nhà ở, vỉa hè, hẻm phố rất khác nhau, có những nhà (công sở) rộng dài, nhưng có những nhà ở chiều ngang dưới 2m, dài chỉ độ dăm mét.

Chính vì vậy, để có được trật tự thì phải khảo sát nghiên cứu kỹ từng hộ gia đình, từng tuyến phố, ô phố và hẻm phố để ra quyết sách đúng, không thể nào có một quy định chung chung áp dụng cho tất cả được.

Giả dụ, nhà có chiều ngang hơn 4m, sâu hơn 15m có tầng cao thì dứt khoát không được lấn ra bên ngoài dù chỉ 1cm; những nhà hẹp lòng, quá ngắn thì có thể được sử dụng phần lấn ra trên cao ở tầng 1 mở quán, bên dưới vẫn là vỉa hè cho người đi bộ.

Những tuyến phố có vỉa hè rộng trên 3,5m thì được sử dụng một phần vỉa hè cho khách hàng để xe tạm theo thời gian hạn định, gia chủ tuyệt đối không được để xe bên ngoài vỉa hè.

Những lòng đường rộng ít xe hơi có thể cho sử dụng một phần lòng đường để xe máy theo giới hạn (giờ và diện tích).

Những nhà buôn bán gần nhau thì buộc phải sử dụng chung một diện tích giữ xe trong hẻm, không được mạnh nhà nào nhà nấy để xe trước cửa...

Lộ trình cho vỉa hè bền vững

Trong mấy ngày qua, dư luận xã hội đánh giá cao việc ra quân rầm rộ của quận 1, nhưng không phải không có cơ sở khi mà rất nhiều người dân lo âu rằng liệu tình hình có duy trì được lâu không, hay lại đâu vẫn hoàn đấy như những lần trước.

Để có được một trạng thái vỉa hè bền vững thì TP cần có lộ trình thực hiện đồng bộ những điều sau đây:

- Cần phải có một cơ sở hạ tầng kỹ thuật tương đối tốt đảm bảo cho việc sắp xếp lại một cách hiệu quả.

Người dân sẽ không thật “tâm phục, khẩu phục” khi mà bị phạt nhưng hướng ra thì không có. Chẳng hạn, ở khu vực trung tâm còn thiếu rất nhiều bãi đậu xe hơi.

Theo quy chuẩn quốc tế, trong bán kính 2km, các dịch vụ cơ bản phải được đảm bảo, nhưng ở quận 1, quận 3 chưa sẵn sàng cho điều này nên xe hơi đậu ở vỉa hè, lòng đường nhất định sẽ tái diễn.

Tương tự như thế, một khi quận 1, quận 3 chưa sắp xếp được các điểm cho người bán hàng rong hành nghề theo quy chuẩn thì khó giành lại được vỉa hè ngay một sáng một chiều.

- Cần phải có một hành lang pháp lý rõ ràng và mạnh. Quận 1 và quận 3 là bộ mặt của TP do vậy phải có những quy định cao hơn, chặt chẽ hơn so với các quận huyện khác, chẳng hạn giá đậu xe cao và mức phạt cao nhất TP, các hình thức chế tài mạnh hơn, các quy định lệ phí sử dụng dịch vụ công cũng phải cao hơn...

Để làm được điều này thì chủ tịch UBND TP và chủ tịch UBND quận 1 cần được trao quyền lập quy mạnh hơn.

Nếu không có hành lang pháp lý rõ ràng thì những người thực thi công vụ rất dễ bị phản ứng và có thể bị kiện ra tòa.

- Cần phải có một lực lượng chuyên nghiệp đủ mạnh, được trang bị kỹ thuật đầy đủ. Có thể đó là lực lượng mới hoặc trao nhiều quyền và nhiệm vụ hơn cho các lực lượng đang có như trật tự đô thị, cảnh sát khu vực, thanh niên xung phong.

Ở các nước như Thái Lan, Malaysia, Indonesia, việc giữ gìn môi trường sống (môi trường tự nhiên, môi trường an ninh, môi trường xã hội) giao cho cảnh sát môi trường, cảnh sát trật tự, cảnh sát giao thông.

Ở Singapore không thấy bóng dáng cảnh sát đâu, nhưng bất cứ hành vi vi phạm nào cũng được ghi nhận bởi hàng triệu camera, người dân làm sai cam kết sẽ nhận mức phạt cực kỳ cao.