Nhiều hợp chất chữa bệnh độc đáo

Bác sĩ Quách Tuấn Vinh, Hội Đông y Việt Nam, cho biết ké đầu ngựa còn có tên gọi khác là thương nhĩ tử, xương nhĩ, thương nhĩ..., là cây thuộc họ Cúc, có vị cay đắng, tính ấm, hơi có độc.

Đây là loài cây thân cỏ mọc hoang dại ở nhiều nơi trên thế giới, bao gồm Việt Nam, Trung Quốc, Ấn Độ, Malaysia, Myanmar và Thái Lan, thường mọc ở những nơi đất hoang, ven đường, bãi cỏ, bờ sông.

Thân cây cao từ 50cm đến 1,5m, có lông cứng. Lá mọc so le, hình tam giác hoặc hình tim, viền lá có răng cưa nguyên. Cụm hoa đầu có hoa cái ở dưới, hoa đực ở trên. Quả có gai móc, dễ bám vào lông động vật hoặc quần áo người.

Ké đầu ngựa là một loại thuốc quý với nhiều tác dụng trong y học cổ truyền và hiện đại. Các nghiên cứu khoa học đã xác nhận nhiều hoạt tính sinh học của ké đầu ngựa, đặc biệt là khả năng chống viêm, kháng khuẩn và hàm lượng chất chống oxy hóa flavonoid cao.

Nghiên cứu tại Viện Dược liệu Việt Nam năm 2018 về "thành phần hóa học và hoạt tính sinh học của ké đầu ngựa" cho thấy đã phân lập các hợp chất như xanthumin, isoxanthumin, atractylenolide, có hoạt tính chống viêm; được ứng dụng trong hỗ trợ điều trị viêm xoang, viêm mũi dị ứng.

Nghiên cứu của Zhang năm 2019 tại Trung Quốc cho thấy ké đầu ngựa có các thành phần hóa học và tác dụng dược lý: phân lập hơn 170 hợp chất, bao gồm sesquiterpenoid, phenylpropanoid, flavonoid, coumarin, có hoạt tính sinh học chống viêm, chống khối u, kháng khuẩn, chống oxy hóa...

Nghiên cứu của Sahoo năm 2020 về thành phần hóa học của quả Xanthium strumarium và hoạt tính chống sốt rét trong ống nghiệm, đăng Tạp chí Thực vật học tại Ấn Độ về hoạt tính chống sốt rét và kháng khuẩn cho thấy hợp chất xanthinosin có thể hiện hoạt tính chống rét đáng kể. 

Ngoài ra còn có tác dụng kháng khuẩn, khi chiết xuất metanol có hoạt tính kháng khuẩn với một số vi khuẩn Gram dương và Gram âm.

Tại Malaysia, Myanmar và Thái Lan, ké đầu ngựa được sử dụng điều trị sốt và viêm khớp (Malaysia); Myanmar sử dụng điều trị các bệnh ngoài da. Thái Lan sử dụng làm thuốc giải độc, lợi tiểu, tuy nhiên một số hợp chất trong ké đầu ngựa có thể gây độc nếu sử dụng ở liều cao.

Những bài thuốc hiệu quả chữa bệnh

Bác sĩ Quách Tuấn Vinh cho biết trong Đông y sử dụng thân, lá, quả… của ké đầu ngựa để chữa bệnh. Ké đầu ngựa tính ấm, vị ngọt, đắng, hơi độc.

Y học dân gian thường dùng ké đầu ngựa trị các bệnh:

- Các bệnh về đường hô hấp: Viêm mũi dị ứng, viêm xoang, viêm mũi.

- Bệnh ngoài da: Chàm, viêm da cơ địa, mề đay…

- Phong tê thấp: Có tác dụng giảm đau, chữa các bệnh lý về khớp…

- Bổ thận: Chữa đau lưng mỏi gối, ù tai…

Cách sử dụng: Thuốc sắc, dùng thân lá quả ké đầu ngựa từ 6-12g sắc uống mỗi ngày. Sử dụng ngoài da: Nghiền thành bột hoặc nấu nước rửa vùng da bị bệnh.

Đặc biệt, có một số bài thuốc dùng ké đầu ngựa chữa bệnh hiệu quả như:

Chữa sỏi thận: Quả ké đầu ngựa 10g, mía 16g, kim tiền thảo 16g, cam thảo đất 6g. Sắc uống ngày 1 thang. Cách dùng: sắc với 600ml nước, cạn còn khoảng 250ml, uống 2 lần/ngày. 

Chữa bệnh viêm mũi: Quả ké đầu ngựa 10g, tân di hoa 6g, bạc hà 4g, bạch chỉ 6g, cam thảo  3g. Cách dùng: sắc với 600ml nước, cạn còn khoảng 250ml, uống 2 lần/ngày. Công dụng: thông mũi, giảm đau đầu, trị sẹo.

Chữa mụn nhọt: Quả ké đầu ngựa 10g, kim ngân hoa 12g, bồ công anh 10g, cam thảo đất 8g. Cách dùng: sắc lấy nước uống hằng ngày. Có thể kết hợp bã thuốc đắp lên vùng da bị mụn nhọt. Công dụng: thanh nhiệt, giải độc, giảm viêm.

Chữa viêm xương khớp: Quả ké đầu ngựa 12g, cỏ xước 15g, xuyên khung 8g. Cách dùng: sắc với 700ml nước, lấy 300ml nước cốt, chia uống 2 lần/ngày. Công dụng: hoạt huyết, thông kinh lạc, giảm đau khớp.

Chữa rụng tóc: Quả ké đầu ngựa 10g, hà thủ ô đỏ 15g, cỏ mần trầu 12g. Cách dùng: đun nước xả đầu 2-3 lần/tuần. Công dụng: kích thích mọc tóc, giảm rụng tóc.

Chữa nhức đầu: Quả ké đầu ngựa 10g, bạch chỉ 10g, cam thảo 4g. Cách dùng: sắc lấy nước uống, uống 2 lần/ngày. Công dụng: tán phong, thông kinh lạc, giảm đau đầu.

Chữa bệnh viêm da cơ địa, ghẻ, mụn lở: Quả ké đầu ngựa 15g, bồ công anh 12g, rau má 15g. Sắc nước rửa vùng da bị tổn thương hằng ngày. Công dụng: sát khuẩn, giảm thiểu, chống viêm.

Đến Thảo cầm viên tìm hiểu về cây thuốc, kiểng lá

Ngày 15-4, Thảo cầm viên mở triển lãm giới thiệu nhiều cây thuốc thông dụng cùng các loài kiểng lá, cây cảnh... đến người dân TP.HCM và du khách. Triển lãm kéo dài đến ngày 20-4.