Trao đổi với Tuổi Trẻ, PGS.TS Bùi Tất Thắng, nguyên viện trưởng Viện Chiến lược phát triển (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), cho rằng việc tổ chức sắp xếp các tỉnh thành là cơ hội tốt, là thời điểm chín muồi đã đáp ứng điều kiện cần và đủ nên cần phải làm ngay để đảm bảo tính đồng bộ và huy động các nguồn lực cho phát triển.  

Tổ chức lại không gian phát triển, không sáp nhập cơ học

* Theo ông, vì sao đây là thời điểm chín muồi để thực hiện ngay việc sắp xếp bộ máy hành chính cấp tỉnh?

- Từ chính quyền thời phong kiến, Pháp thuộc và sau năm 1975 đến nay, chúng ta đã tiến hành nhiều lần điều chỉnh thực hiện chia tách, sáp nhập, điều chỉnh quy mô hành chính cấp tỉnh. Tuy nhiên, để nền kinh tế bứt tốc, vươn mình với mức tăng trưởng vượt bậc, những gì đã làm được là chưa được như kỳ vọng. 

Cần hiểu rằng đây là công cuộc tổ chức lại không gian phát triển ở các đơn vị hành chính cấp tỉnh, các thành phố trực thuộc trung ương. Đến nay, lực lượng sản xuất đã tăng lên nhiều, đặt ra yêu cầu cho bộ máy phải tinh, gọn, mạnh, hoạt động hiệu quả. 

Cũng xuất hiện nhiều vấn đề liên quan tới vùng mà việc giải quyết buộc phải vượt ra phạm vi cấp tỉnh. Chẳng hạn như quy mô, dung lượng thị trường, xây dựng kết cấu hạ tầng đường sá, xử lý vấn đề môi trường… 

Có tình trạng tỉnh này phát triển, thải ra môi trường nhưng tỉnh dưới hạ nguồn lại phải chịu hậu quả. Khi giải quyết buộc phải có liên kết các tỉnh. Nhưng không phải ở địa phương nào cũng chủ động phối hợp, hợp tác. 

Từng có thời kỳ ta chỉ có gần 40 tỉnh, khi điều kiện hạ tầng, thông tin còn khó khăn. Với diện tích lớn, chúng ta tách các tỉnh để thuận tiện quản lý. Song đến nay, với hạ tầng đồng bộ, thông tin liên lạc thông suốt, nhiều nền tảng phát triển sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn khi tổ chức lại đơn vị hành chính để khơi thông, đánh thức tiềm năng và huy động nguồn lực. 

* Người dân quan tâm việc sắp xếp tổ chức lại các đơn vị hành chính cấp tỉnh cần dựa vào tiêu chí nào để đáp ứng yêu cầu trên?

- Cần dựa vào các tiêu chí về khoa học và thực tiễn, với quan điểm tổ chức, sắp xếp lại để tạo ra không gian, sự thuận lợi cho phát triển trên cơ sở huy động và kết nối được các nguồn lực. Vì thế, cùng với tiêu chí dân số, diện tích đất đai, cần chú trọng đến sự thuận lợi về mặt không gian, giải quyết vướng mắc liên kết vùng.  

Cần lưu ý, nước ta có điều kiện đặc thù, khi quy mô dân số trên tổng diện tích thuộc loại cao trên thế giới. Đặc biệt là vùng Đồng bằng sông Hồng, mật độ dân số trên diện tích tự nhiên tương đương nhiều thành phố ở châu Âu. 

Vì thế, nếu chỉ thuần túy dựa trên tiêu chí diện tích, dân số sẽ không phản ánh hết đặc thù và yêu cầu sắp xếp. Phải dựa trên nhu cầu tổ chức không gian cho phát triển làm tiêu chí. Điều này để tránh việc sắp xếp lại nhưng sẽ có tỉnh luôn luôn nghèo, do không phát huy được lợi thế tiềm năng.

Sáp nhập tỉnh gắn liên kết vùng ra sao?

* Cả nước đang có 6 vùng kinh tế - xã hội. Vậy việc tổ chức, sắp xếp lại mô hình cấp tỉnh cần đặt trong mối quan hệ với vùng ra sao, thưa ông?

- Vùng sẽ là nền tảng để tạo ra không gian cho sự phát triển trên toàn quốc gia. Việc định hình các vùng hợp lý hơn sẽ tạo thuận lợi cho sự phát triển của từng địa phương, tạo tính liên kết. Vì vậy, việc sắp xếp tổ chức lại đơn vị hành chính cấp tỉnh cần đặt trong mối quan hệ với vùng và các vùng khác. 

Vì thế cần xác định các lợi thế so sánh, tạo sự thuận tiện, tính liên kết, khai thác được tiềm năng, thế mạnh trong vùng để xác định quy mô diện tích đơn vị hành chính cấp tỉnh được khoa học, hiệu quả hơn. 

Chúng ta tổ chức là để phát triển, chứ không phải chỉ để giảm số lượng cán bộ và các đầu mối. Bởi nếu chúng ta giảm đầu mối nhưng vẫn không khơi dậy được nguồn lực phát triển thì việc sắp xếp sẽ không có ý nghĩa. Do đó cần bám sát vào tiêu chí là vì sự phát triển, tổ chức không gian hợp lý chứ không phải sự sáp nhập cơ học.

Trên cơ sở liên kết vùng cần xác định được địa điểm, địa bàn là cực tăng trưởng và động lực tăng trưởng của vùng để bố trí hạ tầng giao thông hợp lý, khai thác các tiềm lực. Ví dụ, trước đây Hà Nam, Ninh Bình khi tách ra là những tỉnh nghèo, nhưng sau đó phát triển mạnh khu công nghiệp, du lịch đã trở thành những địa phương có hoạt động kinh tế nhộn nhịp. 

Hay với một số địa phương tại Tây Bắc như Sơn La, Điện Biên, Hòa Bình, Lai Châu… gần đây cũng phát triển mạnh về du lịch và nhiều ngành sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, vươn lên về tăng trưởng. Điều quan trọng là làm sao xác định lợi thế, quy mô để khai thác tiềm năng, đưa những nơi đây thành động lực tăng trưởng mới.

Sáp nhập tỉnh gắn liên kết vùng, địa phương nào cần tăng quy mô?

Với lợi thế của 6 vùng kinh tế - xã hội, việc sáp nhập các tỉnh thành gắn với liên kết vùng được kỳ vọng sẽ phát huy lợi thế huy động các nguồn lực, tạo ra không gian phát triển mới.