Ảnh minh họa. Nguồn: kidskunst.info

Sảng (delirium) hay nhiễu loạn tâm thần là một trạng thái rối loạn suy giảm nhận thức, nghĩa là có những xáo trộn về suy nghĩ, trí nhớ và lập luận. Dấu hiệu chính là những thay đổi đột ngột khả năng nhận biết hoặc sự tỉnh táo, chẳng hạn như thấy buồn ngủ hoặc cảm thấy bị kích xúc tâm thần.

Khi sảng, người ta có thể bị lú lẫn, mất định hướng, không còn khả năng tập trung suy nghĩ, suy giảm trí nhớ, hoặc có những biến đổi nhận thức. Có thể thêm vào đó là ảo giác hoặc trải nghiệm những hiện tượng không có thật.

Sảng là dấu hiệu thường gặp nhất khi bệnh ung thư hoặc việc điều trị ung thư gây ra biến chứng ảnh hưởng đến não và tâm trí. Đây là vấn đề thường gặp ở những bệnh nhân ung thư giai đoạn nặng hoặc giai đoạn cuối đời. Vì bao gồm những triệu chứng phiền toái, sảng có thể làm cho bệnh nhân và người thân rất căng thẳng và lo lắng. Thêm vào đó, sảng thường gây khó khăn cho các nhân viên y tế trong việc tiến hành đánh giá và xử lý những triệu chứng khác, có thể cản trở việc điều trị ung thư cho bệnh nhân.

Các thể loại sảng

Sảng được phân thành ba thể loại:

- Giảm hoạt (giảm động), khi bệnh nhân thể hiện buồn ngủ hoặc thu mình không tiếp xúc.

- Tăng hoạt (tăng động), khi tâm thần bệnh nhân thể hiện bị kích xúc.

- Hỗn hợp, khi tâm thần bệnh nhân chuyển đổi giữa hai loại trên.

Hơn 2/3 bệnh nhân bị sảng thuộc thể loại giảm hoạt hoặc hỗn hợp. Bệnh nhân thuộc bất kỳ loại sảng nào cũng có thể bị ảo giác hoặc ảo tưởng.

Triệu chứng của sảng

Triệu chứng của sảng bao gồm:

- Thay đổi mức độ nhận biết hoặc tỉnh giác;

- Không giữ tập trung chú ý được lâu;

- Có những sự cố về trí nhớ;

- Lộn xộn trong suy nghĩ và lời nói;

- Mất định hướng;

- Đảo ngược chu kỳ ngày và đêm;

- Khó viết, khó vẽ hoặc khó tìm từ ngữ diễn đạt;

- Thay đổi nhân cách;

- Trầm cảm;

- Ảo tưởng hoặc ảo giác;

- Bồn chồn, lo lắng, rối loạn giấc ngủ hoặc bứt rứt.

Nguyên nhân của sảng

Sảng thường có nhiều nguyên nhân, nhất là ở những người đang suy kiệt hoặc bị bệnh nặng. Dược phẩm là một trong những nguyên nhân chính, nhưng cũng còn nhiều nguyên nhân khác. Do đó, tìm ra nguyên nhân là việc quan trọng để chọn ra cách điều trị tốt nhất. Sảng có thể có những nguyên nhân sau:

•Dược phẩm

- Thuốc dùng trong hóa trị.

- Thuốc giảm đau.

- Thuốc dùng để điều trị triệu chứng khác hoặc để khắc phục các tác dụng phụ:

+ Những thuốc chống nôn ói;

+ Những thuốc thuộc nhóm steroid;

+ Thuốc ngủ;

+ Thuốc chống dị ứng.

- Thuốc mới, dùng trong những tình huống khác.

- Cách ngưng thuốc cũng có thể gây sảng.

• Rối loạn chức năng của các cơ quan

- Gan

- Thận

- Phổi

- Tim

- Não

+ Do di căn đến não

+ Bệnh ở màng não

+ Rối loạn động kinh

• Mất cân bằng dịch thể và điện giải

- Tăng canxi máu, quá nhiều canxi trong máu.

- Mất nước

+ Giảm uống nước vì buồn nôn, nôn hoặc khó nuốt

+ Tiêu chảy

+ Tiểu nhiều.

- Quá tải dịch thể.

- Suy tim.

- Rối loạn đường huyết

+ Tăng đường huyết, mức đường trong máu quá cao;

+ Bệnh tiểu đường trở nặng hơn vì việc điều trị bệnh, hoặc ở bệnh nhân không có bệnh sử tiểu đường;

+ Hạ đường huyết, mức đường trong máu quá thấp.

• Nhiễm trùng

• Thiếu oxy trong máu:

- Vì những bệnh ở phổi hoặc tim;

- Thuyên tắc động mạch phổi (cục máu đông di chuyển đến phổi).

Chẩn đoán sảng

Để xác định bệnh nhân có bị sảng hay không, bác sĩ phải khám bệnh và đề nghị những xét nghiệm máu. Họ cũng sẽ tiến hành kiểm tra trạng thái tâm thần cho bệnh nhân, chỉ định những khám nghiệm (test) để kiểm tra kỹ năng vận động, trí nhớ và mức độ chú ý. Từ kết quả của những khám nghiệm này, bác sĩ sẽ có thể đề nghị tiếp những khám nghiệm khác như chụp cắt lớp não bộ.

Điều trị sảng

Để điều trị sảng được hiệu quả nhất, cần hiểu nguyên nhân và điều trị nguyên nhân. Bác sĩ có thể sử dụng các phương pháp dùng thuốc hoặc không dùng thuốc để xử lý sảng, đồng thời với việc giúp bệnh nhân được thoải mái và an toàn. Điều quan trọng là bệnh nhân và gia đình biết cách phối hợp với nhân viên y tế để xử lý sảng. Những gợi ý sau có thể rất hữu ích:

- Tạo môi trường giúp bệnh nhân an tâm, chẳng hạn như một căn phòng yên tĩnh, đủ ánh sáng, có những người và đồ vật quen thuộc. Có thể bố trí đồng hồ và lịch treo tường tại nơi mà bệnh nhân có thể nhìn thấy.

- Thảo luận với bác sĩ, điều dưỡng hoặc thành viên khác trong đội ngũ y tế về ảo giác hoặc những hành vi bất thường khác của bệnh nhân. Đội ngũ y tế có thể cung cấp những điều mà người thân muốn biết và cách xử lý những triệu chứng liên quan.

- Hỏi về việc ngưng sử dụng hoặc chuyển đổi các loại thuốc có thể làm mức độ lú lẫn tâm thần của bệnh nhân trầm trọng hơn. Hãy hỏi thêm về khả năng có những tình trạng bệnh khác không/chưa được điều trị có thể gây ra sảng.

- Trong một số trường hợp, chỉ định dùng dược phẩm chống trầm cảm có thể hữu ích trong việc kiểm soát triệu chứng sảng. Mặc dù những thuốc này có thể có tác dụng phụ, hầu hết các tác dụng phụ này có thể khắc phục được.

Giảm tác dụng phụ của thuốc là một việc quan trọng trong chăm sóc và điều trị bệnh nhân ung thư. Quá trình này được gọi là xử lý triệu chứng, chăm sóc giảm nhẹ hoặc chăm sóc xoa dịu. Hãy thảo luận với đội ngũ y tế về bất cứ triệu chứng nào của sảng mà chính bạn hoặc người được bạn chăm sóc đang trải nghiệm. Việc này bao gồm bất cứ triệu chứng mới nào hoặc sự thay đổi các triệu chứng đã có.

Sảng giai đoạn cuối đời

Sảng thường gặp trong giai đoạn cuối đời. Một số người cho rằng ảo giác trong khoảng cuối đời là một phần của diễn tiến tử vong nên không cần điều trị. Ví dụ, bệnh nhân nhìn thấy những người thân trong họ hàng đã qua đời đang chào đón họ đến thế giới bên kia, điều này có thể giúp bệnh nhân cảm thấy thoải mái. Tuy nhiên, nếu sảng gây khó chịu hoặc sợ hãi cho bệnh nhân, thì việc điều trị rất hữu ích.

Sảng khó chịu hoặc sảng gây ra những triệu chứng khác có thể xử lý được bằng một số loại dược phẩm. Liều lượng thuốc thường được điều chỉnh để kiểm soát sảng nhưng không ảnh hưởng khả năng tương tác của bệnh nhân với người khác.

Trong một số trường hợp hiếm gặp, bệnh nhân bị nhiễu loạn tinh thần tăng hoạt rất nặng và việc điều trị đã không đạt kết quả, bác sĩ phải dùng liệu pháp an thần có kiểm soát. Liệu pháp này bao gồm việc dùng những loại thuốc đưa bệnh nhân vào giấc ngủ sâu. Điều này giúp bệnh nhân và gia đình thoải mái hơn. Tuy nhiên, các thành viên trong gia đình có thể bị trải nghiệm cảm giác mất mát sớm hơn. Liệu pháp an thần giúp bệnh nhân và thành viên gia đình được dễ chịu hơn, nhưng không nhằm đẩy bệnh nhân chết nhanh hơn. Ngay cả khi được nhận liệu pháp an thần, bản thân người bệnh vẫn có thể có những khoảnh khắc tỉnh táo và nói chuyện được với người thân trong gia đình.

Mỗi một quyết định xử lý sảng đều tùy thuộc vào từng người bệnh cụ thể. Đó là nguyên tắc quan trọng để bệnh nhân và người nhà có quyền thảo luận với đội ngũ y tế về tất cả các phương án điều trị đang có./.