Trong kết luận liên quan dự thảo nghị định của Chính phủ về cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện với khách hàng sử dụng điện lớn (DPPA) mới đây, Phó thủ tướng Trần Hồng Hà đã yêu cầu xây dựng chính sách giá điện đối với dự án năng lượng kèm pin lưu trữ (BESS) để mua điện vào khung giờ cao điểm, thay vì chỉ dừng lại việc khuyến khích phát triển pin lưu trữ năng lượng tái tạo.

Sốt ruột chờ chính sách năng lượng

Gần hai năm chờ đợi chính sách để lắp điện mặt trời (ĐMT) mái nhà xưởng nhưng đến nay chưa có cơ chế nên ông K. (giám đốc một doanh nghiệp sản xuất tại TP.HCM) vẫn phải lắp ĐMT trước các đòi hỏi về chứng chỉ xanh. Khi được đơn vị lắp đặt tư vấn đầu tư thêm hệ thống lưu trữ, ông K. ngần ngại vì cả ĐMT lẫn pin lưu trữ đến nay chưa có cơ chế để doanh nghiệp lắp đặt.

"Tôi đã làm việc với điện lực, đề nghị có biên bản ghi nhận đấu nối nhưng không được đồng ý vì phía ngành điện cho rằng vẫn chưa có chính sách. Do đó, muốn đầu tư pin lưu trữ tôi cũng không dám vì không biết sau này cơ chế mới sẽ như thế nào, trong khi số tiền bỏ ra đầu tư lên đến hàng tỉ đồng", ông K. nói.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, chủ tịch HĐQT một doanh nghiệp bán lẻ lớn ở VN cho hay do các yêu cầu về chứng chỉ xanh, cam kết về môi trường và phát triển bền vững nên doanh nghiệp buộc phải lắp đặt ĐMT trên mái các trung tâm thương mại để tự dùng.

Tuy nhiên, do chưa có chính sách mới, các địa phương mỗi nơi mỗi phách, có nơi cho hòa lưới kèm bộ ngăn phát điện dư lên lưới (zero export) nhưng có nơi cũng không đồng ý đấu nối.

"Dùng năng lượng tái tạo là một trong những giải pháp giảm phát thải carbon nên doanh nghiệp đã tăng dùng ĐMT và nghiên cứu pin lưu trữ nhưng đến nay vẫn còn khoảng trống chính sách", vị này nói.

Ông Lưu Minh Đức - giám đốc Công ty TNHH Solar Miền Bắc - cho biết bên cạnh lắp đặt ĐMT trên các mái nhà xưởng để tự dùng và giảm tiền điện, các doanh nghiệp cũng quan tâm đến hệ thống lưu trữ do giá của pin lưu trữ đã giảm đến một nửa so với năm trước. Do vậy nhiều doanh nghiệp đã lắp từ vài chục đến cả trăm kW pin lưu trữ để dùng cho khối văn phòng trong trường hợp cúp điện.

"Năm nay bắt đầu có sự gia tăng về lưu trữ do giá giảm, nhưng doanh nghiệp vẫn chờ đợi chính sách liên quan đến ĐMT mới quyết định có đầu tư hay không", ông Đức nói và cho hay không chỉ giá cả cạnh tranh hơn mà chất lượng pin lưu trữ cũng tốt hơn so với trước.

Có chính sách, lưu trữ điện sẽ phát triển mạnh

Trao đổi với Tuổi Trẻ, các chuyên gia, doanh nghiệp đều cho rằng giá pin lưu trữ đã giảm mạnh, việc có chính sách cho pin lưu trữ, đặc biệt là mua bán điện từ pin lưu trữ lúc cao điểm sẽ giúp hệ thống này phát triển mạnh.

Bà Phan Thị Thanh Thảo - giám đốc vận hành Công ty năng lượng IREX - cho biết trước đây khách hàng có điều kiện chỉ lắp lưu trữ để trải nghiệm giải pháp mới nhưng bây giờ đã lắp lưu trữ nhằm phần nào chủ động nguồn điện. Theo bà Thảo, các nhà cung cấp đang bán các hệ thống ĐMT kèm lưu trữ với mức giá từ 16-30 triệu đồng/kW tùy theo từng hãng, tiêu chuẩn chất lượng...

Theo bà Thảo, nhiều nhà máy lắp ĐMT không dùng hết công suất phát trong khi những ngày nghỉ, lễ gần như không dùng nguồn ĐMT khiến dư thừa điện rất lãng phí. Trong khi đó, nếu lưu trữ sẽ giúp ổn định nguồn ĐMT đối với lưới điện trong trường hợp hòa lưới điện quốc gia, trung tâm điều độ hệ thống điện sẽ chủ động hơn vì tính toán được phần điện bù vào.

Với các doanh nghiệp lớn, do các yêu cầu về giảm phát thải, có những doanh nghiệp đã dùng 100% ĐMT kết hợp lưu trữ hoặc nhà máy trung hòa carbon. "Cần sớm có chính sách khuyến khích đầu tư lưu trữ để có thể mua điện lúc cao điểm từ hệ thống lưu trữ, song cũng cần đánh giá hiệu quả kinh tế", bà Thảo nói.

Lãnh đạo một tập đoàn năng lượng cho biết tỉ trọng năng lượng tái tạo lên đến 15% là ở mức cao, gây khó khăn cho điều độ và truyền tải. Hệ thống lưu trữ sẽ giải quyết được tính bất ổn định của năng lượng tái tạo, giúp điều hòa sản lượng điện lên hệ thống.

Dù giá đã giảm, nhưng để sản xuất điện, lưu trữ và phát lại lên hệ thống cũng khiến chi phí tăng 2-3 lần so với đầu tư nguồn không lưu trữ. Vì vậy, để lưu trữ phát triển, cần sớm có cơ chế khuyến khích, thậm chí bắt buộc. Có thể yêu cầu tỉ lệ lưu trữ trên toàn bộ hệ thống nguồn ĐMT, đặc biệt với các nguồn từ khu vực thương mại và công nghiệp.

Bên cạnh đó, cần có giá mua điện phù hợp với hệ thống lưu trữ lớn, trong đó có tính đóng góp của lưu trữ cho truyền tải, điều độ. "Mỗi kWh điện được đầu tư vào tích trữ là mỗi kW điện tái tạo được tăng thêm trên hệ thống điện quốc gia, đóng góp tích cực vào lộ trình giảm phát thải của VN", vị này phân tích.

Lưu trữ điện sạch, đắt xắt ra miếng

Chi phí đầu tư hệ thống lưu trữ điện với năng lượng tái tạo đã giảm đến hơn 90% trong 10 năm qua, riêng từ năm ngoái đến nay đã giảm đến 50% nhưng vẫn còn khá cao.