Giữa rừng Yok Đôn trung tuần tháng 9-2025, nắng cuối mùa mưa hắt xuống những lối mòn phủ lá khô. Một đoàn người kiên nhẫn đi bộ nhiều giờ để tìm voi nhà rải rác trong rừng. Cần mẫn theo đoàn suốt hành trình là ông Ryan Jonathan Hockley (người Anh) chuyên gia phúc lợi voi của Tổ chức Động vật châu Á (AAF).

Bên cạnh ông là các bác sĩ thú y, nhân viên Trung tâm Bảo tồn voi, cứu hộ động vật và quản lý bảo vệ rừng tỉnh Đắk Lắk cùng quản tượng địa phương.

Từ giấc mơ tuổi nhỏ đến đại ngàn Tây Nguyên

Trên lưng họ là ba lô thuốc men, thiết bị y tế, thức ăn bổ sung. Mỗi khi phát hiện một con voi, đoàn dừng lại: bác sĩ thăm khám, Ryan ghi chép tập tính, quản tượng giữ voi để tiêm phòng. Chuyến công tác kéo dài bốn ngày, trải khắp Buôn Đôn và Lắk, hai nơi còn giữ đàn voi nhà đông nhất tỉnh.

Ryan gần 60 tuổi, tóc hoa râm, gương mặt rám nắng, có hơn 35 năm kinh nghiệm làm việc với voi ở nhiều quốc gia châu Á và châu Phi. "Tôi từng thấy voi bị coi như công cụ, kéo gỗ, chở khách đến kiệt sức. Chúng có trí nhớ, cảm xúc, tôi muốn giúp chúng sống đúng bản năng", ông kể.

Năm 2021, khi Đắk Lắk ký hợp tác với AAF chấm dứt du lịch cưỡi voi, Ryan nhận lời sang Việt Nam. Với ông, sống và làm việc cùng voi ở Yok Đôn là "giấc mơ thành hiện thực".

Ở Yok Đôn, Ryan không chỉ ngồi bàn giấy. Ông trực tiếp đi rừng, tiêm phòng, chữa trị, thiết lập chế độ dinh dưỡng, đồng hành với đội ngũ thú y, chia sẻ kinh nghiệm quốc tế và đào tạo quản tượng, những người gắn bó cả đời với voi để thay đổi cách tiếp cận: quan sát, chăm sóc và đồng hành cùng voi theo hướng thân thiện.

Anh Nguyễn Đại Bàng - nhân viên Trung tâm Bảo tồn voi, cứu hộ động vật và quản lý bảo vệ rừng - nhận xét: "Ryan làm việc thẳng thắn, chỉ ra vấn đề chuyên môn rõ ràng nhưng luôn tôn trọng văn hóa bản địa. Ông sẵn sàng trèo đèo lội suối cùng anh em. Vì thế mọi người gọi ông là ông Tây vì voi".

Ryan cũng tìm hiểu đời sống văn hóa Buôn Đôn, nơi voi gắn bó với đồng bào Êđê, M'nông hàng trăm năm. "Tôi muốn lắng nghe, chia sẻ để cùng tìm giải pháp sao cho voi hạnh phúc hơn mà người dân vẫn có sinh kế", ông nói.

Dự án chuyển đổi và thách thức

Đắk Lắk hiện quản lý 35 con voi nhà, là đàn voi lớn nhất Việt Nam nhưng đang đối mặt nguy cơ suy giảm. Từ năm 2022 đến 2026, tỉnh triển khai dự án "Chuyển đổi du lịch cưỡi voi sang du lịch thân thiện với voi" với tổng kinh phí hơn 55 tỉ đồng, trong đó AAF tài trợ gần 51 tỉ đồng.

Mục tiêu dự án là thay thế hoàn toàn dịch vụ cưỡi voi bằng trải nghiệm thân thiện: đi bộ cùng voi trong rừng, quan sát voi tắm, ăn uống, chụp ảnh, nghe quản tượng kể chuyện. Đến nay, 14 con voi nuôi nhốt được cải thiện điều kiện sống, 11 con tham gia mô hình không cưỡi. Hố tắm bùn, bổ sung dinh dưỡng, khám chữa bệnh định kỳ đều đã hoàn tất. AAF và Ryan còn đào tạo quản tượng, truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng, kết nối nguồn lực quốc tế.

Dù đạt nhiều kết quả, Ryan vẫn trăn trở. Phần lớn voi nhà trên 40 tuổi, khả năng sinh sản thấp. Môi trường sống thu hẹp, xung đột voi - người vẫn xảy ra. Dự án gặp vướng mắc: thời gian phê duyệt kéo dài, một số chủ voi e dè vì nguồn thu chưa ổn định, thay đổi đơn vị vận hành mô hình khiến tiến độ chậm. "Những khó khăn này cần giải quyết sớm, nếu không sẽ ảnh hưởng dự án", ông lo.

Nhưng Ryan lạc quan: "Du khách quốc tế ngày càng quan tâm phúc lợi động vật. Nếu Đắk Lắk phát triển mô hình thân thiện, đây sẽ là điểm đến đặc biệt của Việt Nam".

Hơn hai năm qua, Ryan gần như sống trọn ở Yok Đôn, đi khắp vùng Buôn Đôn và Lắk. Ông quen đi bộ hàng chục cây số mỗi ngày, quen nghe tiếng voi gọi mỗi sớm. Xa quê hương, gia đình nhưng ông không than phiền. "Thấy voi khỏe mạnh, tôi thấy đủ đầy", ông cười hiền.

Chiều cuối ngày công tác ở Yok Đôn, Ryan đứng lặng nhìn đàn voi thong dong trong rừng. Ánh nắng xiên qua tán bằng lăng rụng lá phủ vàng lên lưng voi, ông khẽ mỉm cười: "Đây là phần thưởng lớn nhất của tôi".

Đắk Lắk sẽ bỏ dần 'du lịch cưỡi voi', thay bằng tổ chức... ngắm voi

TTO - Bị vắt kiệt sức cho du lịch, thiếu 'không gian yêu'... là những nguyên nhân khiến đàn voi nhà Đắk Lắk bị suy giảm dần số lượng, nguy cơ tuyệt chủng.